Ενβέρ Χότζα - ΝΑ ΔΙΑΦΥΛΑΞΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ ΙΣΧΥΡΗ ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΒΑΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ -- 3 Γενάρη 1957

ΝΑ ΔΙΑΦΥΛΑΞΟΥΜΕ ΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ ΙΣΧΥΡΗ
ΕΠΕΙΔΗ ΕΙΝΑΙ ΒΑΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Από την έκθεση στην συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΕΑ “Για τις συνομιλίες που έγιναν στην Μόσχα ανάμεσα στην αντιπροσωπεία του ΚΕΑ και των ηγετών του ΚΚΣΕ”.ⁱ

3 Γενάρη 1957

Σε αυτή την συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου νομίζουμε ότι πρέπει να κάνουμε έκθεση για τα αποτελέσματα των συνομιλιών της αντιπροσωπείας μας με την ηγεσία του ΚΚΣΕ.

Πρώτα – πρώτα επιθυμώ να τονίσω ότι, όπου και αν πήγαμε, εκδηλώθηκε μεγάλη αγάπη και εμπιστοσύνη στο Κόμμα μας.

Η υποδοχή μας άρχισε στην Οδησσό όπου συναντήσαμε και είχαμε κατά διαστήματα συζητήσεις με εκείνους που ήρθαν να μας καλωσορίσουν. Αλλά φυσικά, αυτό που είναι σημαντικό είναι οι συνομιλίες που είχαμε με τους συντρόφους του Προεδρείου της ΚΕ του ΚΚΣΕ στις οποίες εκθέσαμε τις απόψεις του Κόμματός μας διεξοδικά και λεπτομερειακά, σύμφωνα με τις οδηγίες Πολιτικού Γραφείου μας.

Από την αρχή ακόμα της συζήτησής μας με τους Σοβιετικούς ηγέτες τους ζητήσαμε, μέσα στα πλαίσια της δυνατότητας, να μας εξηγήσουν την διεθνή κατάσταση η οποία προέκυψε πρόσφατα. Ιδιαίτερα, τους είπαμε ότι θέλαμε να συζητήσουμε τρία ζητήματα, ονομαστικά, τα ζητήματα της Γιουγκοσλαβίας, της Ουγγαρίας και της Πολωνίας. Όπως συμφωνήσαμε στο Γραφείο, διατυπώσαμε τις απόψεις του ΚΕΑ για αυτά τα ζητήματα, για το πως τα ερμηνεύει αυτά, τι στάση κράτησε και τι στάση σκοπεύει να κρατήσει για αυτά στο μέλλον. Τονίσαμε ότι είχαμε επίσης και προτάσεις για αυτά τα ζητήματα.

Πριν μπούμε στην ουσία των ζητημάτων για τα οποία πήγαμε στην Μόσχα, είπαμε στους Σοβιετικούς ηγέτες γιατί θέλουμε εξηγήσεις από αυτούς. Τονίσαμε τι είναι η ΕΣΣΔ για τον λαό μας και το Κόμμα μας και ότι στενοχωριόμαστε που δεν έχουμε ίδιες απόψεις με τις δικές τους σε ορισμένα ζητήματα αρχής. Αλλά δεν μπορούσαμε να σιωπούμε, χωρίς να εκφράζουμε τις απόψεις μας. Δεν φοβόμασταν να δείχνουμε στους κοινούς μας εχθρούς εκείνη την δίκαιη και ειλικρινή θέση του Κόμματός μας προς το ΚΚΣΕ και την ΕΣΣΔ.

Εκφράζοντας την αγάπη που ο λαός μας και το Κόμμα μας τρέφει για την Σοβιετική Ένωση, τους είπαμε ότι στις συνομιλίες μας με αυτούς θα μιλούσαμε σαν σύντροφοι, σαν Μαρξιστές, σαν διεθνιστές, χωρίς διπλωματικές κοσμιότητες, και τονίσαμε ότι έτσι, όσοι αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Μαρξιστές – Λενινιστές, πρέπει να αντιμετωπίζουν την Σοβιετική Ένωση. Νομίζουμε ότι όποιος προσπαθεί να κρύψει την αγάπη του για την Σοβιετική Ένωση, από φόβο ότι οι ιμπεριαλιστές μπορεί να τον κατηγορήσει ότι είναι δορυφόρος της, είναι λάθος, επειδή είναι το ίδιο για τους ιμπεριαλιστές είτε εκφράζεις τις απόψεις σου ανοιχτά είτε πλαγίως υπέρ της ΕΣΣΔ – αυτοί ωστόσο θα σε κατηγορούν ότι “εξαρτάσαι από την Σοβιετική Ένωση”. Ορισμένοι, που φοβούνται ότι μπορεί να κατηγορηθούν ως εξαρτώμενοι από την Σοβιετική Ένωση και δεν μιλούν ειλικρινά για αυτό το ζήτημα, το κάνουν για να κρύψουν τον αντιμαρξισμό τους, όχι τον διεθνισμό τους. Οπότε, είναι χειρότερο αν κάποιου η πραγματική του στάση κρύβεται επειδή αυτή η σταση προκαλεί μεγαλύτερη ζημιά.

Νομίζουμε ότι πάντα, αλλά ιδιαίτερα τώρα, η ΕΣΣΔ πρέπει να προστατευτεί από όλους και με όλες τις δυνάμεις τους. Το λέμε αυτό, όχι επειδή η ΕΣΣΔ είναι αδύναμη και επειδή έχουμε ανάγκη την βοήθειά της, αλλά επειδή, σε αυτή την κατάσταση, η αμοιβαία βοήθεια είναι τόσο ουσιαστική όσο ποτέ, οπότε νομίζουμε ότι αυτό είναι ένα κρίσιμο κύριο ζήτημα. Όταν υπερασπίζουμε την ΕΣΣΔ, θεωρούμε ότι έχουμε υπερασπίσει το Κόμμα μας και τον λαό μας, έχουμε υπερασπίσει τον Μαρξισμό – Λενινισμό, τον σοσιαλισμό. Κατά συνέπεια, τονίσαμε ότι θα ανοίγαμε τις καρδιές μας στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης και θα μιλούσαμε με ειλικρίνεια για οτιδήποτε, γιατί σε ποιον άλλον μπορούσαμε να μιλήσουμε για τις στεναχώριες μας και τις δυσκολίες μας, για τις απόψεις μας, σωστές ή λάθος, ευχάριστες ή δυσάρεστες, επειδή αυτά τα ζητήματα που συνέβαιναν ήταν ιδιαίτερης σημασίας για το Κόμμα μας και την χώρα μας. Το λέμε αυτό, όχι επειδή η χώρα μας παίζει κανένα μεγάλο ρόλο στα διεθνή ζητήματα, επειδή είναι μικρή, αλλά πρέπει να παίρνουμε υπόψη την θέση της Αλβανίας, η οποία είναι πολύ λεπτή. Άρα, όταν το Κόμμα μας κρατά αυτές τις στάσεις και εάν κάνουμε λάθος, πρέπει να μας ειπωθεί ανοιχτά και να πειστούμε για το γιατί.

Αυτά είπαμε, και μπήκαμε στο θέμα των συνομιλιών.

Είπαμε στους Σοβιετικούς ηγέτες ότι το Κόμμα μας και ο λαός μας ενδιαφέρονται για όλα τα ζητήματα του στρατοπέδου μας. Ενδιαφερόμαστε επίσης για τα άλλα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο, αλλά θέλουμε περισσότερο να μιλήσουμε για ζητήματα που αφορούν ορισμένες χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας.

Φυσικά, η χώρα μας παίζει μικρό ρόλο στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, όμως, ως μέλη αυτού του Συμφώνου δικαιούμαστε να πούμε πως νομίζουμε αναγκαίο ότι πρέπει να πληροφορούμαστε για το κάθε τι. Το λέμε αυτό επειδή θέλουμε να γνωρίζουμε πως συνέβη και δεν πληροφορηθήκαμε καθόλου για αυτά τα γεγονότα πουβσυνέβησαν στην Ουγγαρία και αλλού, όταν είναι σημαντικού διεθνούς χαρακτήρα και έχουν σχέση με το σοσιαλιστικό μας στρατόπεδο. Λέμε ότι κρατηθήκαμε σε απομόνωση και χωρίς πληροφορίες. Η πολύ μικρή πληροφόρηση που μας δόθηκε δεν είναι τίποτα παραπάνω από τα τηλεγραφήματα που αντάλλαξαν οι Σοβιετικοί με τον Τίτο. Είμαστε της γνώμης ότι δε θάταν λάθος να είχαμε και εμείς επίσης καλύτερη πληροφόρηση.

Λέγοντας αυτά, εκφράσαμε επίσης και την άποψη ότι υπό τέτοιες συνθήκες έπρεπε να είχε συγκληθεί η Συμβουλευτική Πολιτική Επιτροπή του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Το λέμε αυτό επειδή όλες αυτές οι πολιτικές στάσεις και τα μέτρα που πάρθηκαν υπό τέτοιες κρίσιμες και πολύπλοκες συνθήκες δεν φαίνονται σε μας να είναι συνεπή, και θάταν καλύτερα να γίνονταν διαβουλεύσεις. Αν έγιναν τέτοιες διαβουλεύσεις ανάμεσα στην Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης και στα άλλα κόμματα, ενώ το Κόμμα μας εξαιρέθηκε, αυτό δεν είναι καθόλου σωστό και θα το αποκαλέσουμε λάθοςⁱⁱ. Στηρίζουμε αυτόν τον ισχυρισμό στα λόγια του Σεπίλοφ που είπε ότι αυτά τα ζητήματα συζητήθηκαν σε συνόδους και διαβουλεύσεις.

Το Κόμμα μας είναι της γνώμης ότι στις παρούσες συνθήκες επιβάλλεται να έχουμε όλοι την ίδια θέση, αλλιώς μπορεί να γίνουν λάθη, επειδή μερικοί μπορεί να προχωρούν βιαστικά, άλλοι μπορεί να είναι πιο συγκρατημένοι και ακόμα άλλοι μπορεί να μην κάνουν καμιά κίνηση καθόλου. Εάν δεν συμβουλευτούμε ο ένας τον άλλο για την κοινή στάση που πρέπει να κρατήσουμε, ο εχθρός θα μπορούσε να σκεφτεί ότι υπάρχουν διαφορές μεταξύ μας, και η πραγματικότητα δεν παρουσιάζεται όπως πρέπει να είναι, ότι είμαστε ισχυροί και ενωμένοι, με ταυτόσημες απόψεις, πράγμα που μας ενώνει ακόμα περισσότερο και μας κάνει ακόμα πιο ισχυρούς. Επομένως, γιατί δεν πρέπει να δείχνουμε την δύναμή μας, γιατί δεν πρέπει να βγαίνουμε προς τα έξω με ταυτόσημες απόψεις, γιατί δεν πρέπει να συμβουλευόμαστε ο ένας τον άλλον;

Σε σχέση με αυτά τα γεγονότα τους είπαμε: “Επιτρέψτε μας να εκφράσουμε τις απόψεις του Κόμματός μας. Θέλουμε να αρχίσουμε την συζήτησή μας με το Γιουγκοσλάβικο ζήτημα, επειδή είναι μεγάλης σπουδαιότητας για τον σοσιαλισμό, για την ενότητα του στρατοπέδου μας και ιδιαίτερα για τις δυο μας χώρες”.

Τονίσαμε λεπτομερειακά στην Σοβιετική ηγεσία τις σχέσεις του Κόμματός μας και του λαού μας με την Γιουγκοσλαβία. Αλλά τους ζητήσαμε: “Ζητούμε την υπομονή σας ενώ θα εξετάσουμε αυτά τα ζητήματα πάλι. Αυτά που σκοπεύουμε να πούμε είναι καλά θεμελιωμένα, πραγματικά, τεκμηριωμένα και δεν υπαγορεύονται από πάθος, όπως μπορεί να σκεφτούν κάποιοι. Δεν είναι υποκειμενικές απόψεις, ή ζητήματα τοπικού χαρακτήρα, αλλά πολύ πολύπλοκα ζητήματα αρχής που νομίζουμε αφορούν το σοσιαλιστικό στρατόπεδο”.

Μιλήσαμε στους Σοβιετικούς συντρόφους για την οργάνωση φράξιας, που ήταν το αποτέλεσμα της δουλειάς του Βέλιμιρ Στόϊνιτς, Κότσι Τζότζε και άλλων, για την ευθύνη των Τιτοϊκών στην αυτοκτονία του Νάκο Σπίρου, για την δίωξη των συντρόφων στην 8η Ολομέλεια, για την εξάλειψη άλλων συντρόφων της ηγεσίας φυλάσσοντας μυστικά αρχεία εις βάρος τους, το στόχο τους που ήταν να μετατρέψουν την Αλβανία σε αποικία τους, για τα σαμποτάζ στις πετρελαιοπηγές, στην γεωργία και το εμπόριο, αποκαλύψαμε σε αυτούς την αληθινή φύση των Αλβανο – Γιουγκοσλαβικών κοινών εταιριών, τις προθέσεις των Γιουγκοσλάβων στο σχεδιασμό, στην νομισματική ισοτιμία, στην απομάκρυνση των τελωνιακών φραγμών, στην απαγόρευση να διατηρούμε σχέσεις με άλλες χώρες εκτός από την Γιουγκοσλαβία· τους είπαμε πως αντέδρασαν οι Γιουγκοσλάβοι εναντίον μας όταν συνάψαμε ένα σύμφωνο με την ΕΣΣΔ και την Βουλγαρία κοκ. Έπειτα αναφέραμε σε αυτούς ότι όλα αυτά είχαν σαν στόχο την προσάρτηση της Αλβανίας στην Γιουγκοσλαβία, και τους δείξαμε το έγγραφο του Μπόρις Κίντριτς που μιλά για την θεώρηση της Αλβανίας ως “7η Δημοκρατία”.

Έπειτα μιλήσαμε για τις στρατιωτικά μας σύμφωνα, για τους στόχους των Γιουγκοσλάβων να εξαλείψουν την χώρα μας μέσω της κοινής διοίκησης, στρατευμάτων, την εφαρμογή των Γιουγκοσλάβικων στρατιωτικών κανόνων και κανονισμών στο στρατό μας, μέσω καμπάνιας εναντίον μου, του Μεχμέτ Σιέχου και του Ίσνι Κάπο, μέσω της ανάπτυξης Γιουγκοσλάβικων μεραρχιών στην Αλβανία για να καταργήσουν το Κόμμα και την ανεξαρτησία της χώρας μας. Και αυτό αργότερα επιβεβαιώθηκε: η επίθεση ενάντια στην Αλβανία πραγματοποιήθηκε από τις προβοκάτσιες των Ελλήνων μοναρχοφασιστών τον Αύγουστο του 1949. Ο στρατός μας αντιμετώπισε αυτή την επίθεση ηρωικά.

Νομίζουμε ότι ο στόχος αυτής της Γιουγκοσλάβικης προετοιμασίας δεν ήταν μόνο ο αφανισμός της χώρας μας αλλά και η εξαπόλυση μια μεγάλης προβοκάτσιας διεθνούς χαρακτήρα. Αυτό επιβεβαιώνεται από το ότι οι Γιουγκοσλάβοι και η Ελληνική κυβέρνηση υπέγραψαν συμφωνία που έσκαβε τον τάφο του δημοκρατικού στρατού. Έτσι, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια μεγάλη διεθνή μηχανορραφία.

Συνδέουμε επίσης αυτά τα θέματα με τα λόγια του Γκόσνιακⁱⁱⁱ που παραδέχτηκε με τα ίδια του τα λόγια ότι οι Γιουγκοσλάβοι συγκέντρωσαν στρατό στα σύνορα με την Ουγγαρία με σκοπό να επέμβουν· είπαμε στους Σοβιετικούς συντρόφους ότι το Κόμμα μας τους θεωρεί μεγάλους προβοκάτορες σε διεθνές επίπεδο, επειδή μια πράξη αυτού του είδους σήμαινε πόλεμο αφού θα παραβίαζε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και αναγκαστικά θα εμπλεκόμασταν σε πόλεμο μαζί τους για την επέμβαση τους στην Ουγγαρία.

Το Κόμμα μας είναι της γνώμης ότι η στάση μας και τα μετρά που πήραμε σε σχέση με αυτό το ζήτημα ήταν σωστά και ότι έπρεπε να προφυλαχτεί, επειδή, αφού προετοιμάζονταν για τέτοια προβοκάτσια διεθνούς επιπέδου, ίδια προβοκάτσια μπορούσε να επαναληφθεί ενάντια στην χώρα μας και εκτός από αυτό, η Τιτοϊκή κλίκα φιλοξενεί αριθμό Αλβανών φασιστών στην Γιουγκοσλαβία. Δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο οι Γιουγκοσλάβοι μπορεί μια μέρα να βάλουν αυτούς τους προδότες λαθραία μέσα στη χώρα μας και μετά να επέμβει ο Γιουγκοσλάβικος στρατός με πρόσχημα να σώσει τον σοσιαλισμό στην Αλβανία.

Ο Γκόσνιακ ζητά εξοπλισμούς από την Σοβιετική Ένωση. Είμαστε της γνώμης ότι δεν πρέπει οι Γιουγκοσλάβοι να προμηθευτούν κανένα εξοπλισμό, γιατί θάταν πράγματι τραγικό να βλέπουμε τον Αλβανικό λαό να σκοτώνεται από Σοβιετικής κατασκευής τανκς και αεροπλάνα. Η Γιουγκοσλαβία ζητά όπλα να υπερασπίσει τον εαυτό της, αλλά από ποιον; Γνωρίζουν ότι το στρατόπεδό μας δεν θα τους επιτεθεί. Πρέπει να φοβούνται τις καπιταλιστικές χώρες. Τότε, αν συμβαίνει αυτό, ας ξεκόψουν τις σχέσεις τους πλέρια με αυτές και το στρατόπεδό μας θα τους προμηθεύσει όπλα. Αλλά το Κόμμα μας είναι της γνώμης ότι αυτοί θέλουν αυτά τα όπλα για να τα χρησιμοποιήσουν εναντίον μας, επειδή ο Τίτο είναι σε συμμαχία με τους ιμπεριαλιστές μέσω του λεγόμενου Βαλκανικού Συμφώνου. Αγωνίζεται ενάντια σε όλα τα κόμματά μας, με το ΚΚΣΕ, με το Κόμμα μας, ήταν και συνεχίζει να είναι ενάντια σε όλα τα κομμουνιστικά κόμματα. Αυτά τα στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι η Τιτοϊκή κλίκα συνδέεται με τους ιμπεριαλιστές και όλες αυτές οι στάσεις είναι μπλόφα, ένας τρόπος να κερδίσει χρόνο.

Τους είπαμε γιατί υποστηρίζουμε πλέρια την Απόφαση του Πληροφοριακού Γραφείου, γιατί έχουμε την άποψη ότι είναι απόλυτα σωστά όλα όσα λέγονταν σε αυτήν την Απόφαση για την Γιουγκοσλαβία· για μας τα ζητήματα που θίγονταν στην Απόφαση ήταν σωστά θεμελιωμένα, εμείς γευτήκαμε την πλήρη δράση τους σε βάρος μας.

Όμως, τους είπαμε ότι είμαστε υπέρ της βελτίωσης των σχέσεών μας με την Γιουγκοσλαβία, αλλά μόνο σύμφωνα με την Μαρξιστική – Λενινιστική γραμμή. Το Κόμμα μας, όμως, είναι της γνώμης ότι έγιναν λάθη αρχής σε σχέση με αυτό. Αντί να κάνουν αυτοκριτική για τα σοβαρά τους λάθη, οι Γιουγκοσλάβοι προχωρούν στον ίδιο λανθασμένο δρόμο και γίνονται παραχωρήσεις σε αυτούς.

Αλλά τι συνέβη κάνοντας αυτές τις παραχωρήσεις; Έγιναν ακόμα πιο αλαζονικοί, δίνοντας την λανθασμένη εντύπωση ότι δεν έκαναν λάθη ^iv. Απλώσαμε τα χέρια μας με ειλικρίνεια στους Γιουγκοσλάβους, αλλά σε όλη την διάρκεια αυτής της περιόδου συνέχισαν να μας προσβάλλουν και να μας δυσφημούν. Έγραψαν αμέτρητα άρθρα και εξέδωσαν γελοιογραφίες εναντίον μας και συνεχίζουν να προσπαθούν να μπάσουν στην Αλβανία τους πράκτορές τους όπως πριν. Τα κάνουν όλα αυτά, εκμεταλλευόμενοι το δρόμο της συμφιλίωσης που ακολουθείται με αυτούς .

Στη πορεία της συζήτησής μας, τους εξηγήσαμε πως η Γιουγκοσλάβικη ηγεσία εκμεταλλεύτηκε το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ και το ζήτημα της προσωπολατρίας του Στάλιν. Μιλήσαμε για το 3ο Συνέδριο του Κόμματός μας όπου το Γιουγκοσλάβικο ζήτημα τέθηκε σύμφωνα με την συμβουλή της Σοβιετικής ηγεσίας, φυσικά χωρίς την αποδοχή της αποκατάστασης του Κότσι Τζότζε ή των Γιουγκοσλάβικων ενεργειών εναντίον μας, αλλά δεχόμενοι την βελτίωση των σχέσεων σε κρατικό επίπεδο. Στο θέμα αυτό δείξαμε υπομονή και ψυχραιμία. Εκτός αυτού οι Γιουγκοσλάβοι συνέχισαν και οργάνωσαν συνωμοσίες ενάντια στο κράτος μας και το Κόμμα μας. Συνεπώς, έχουν τους ίδιους σκοπούς όπως κάποτε είχαν πριν το 1948 για την Αλβανία. Σε αυτή την περίπτωση, αναφέραμε σύντομα την Κομματική συνδιάσκεψη της πόλης των Τιράνων, όπως επίσης την ομάδα πρακτόρων, Ντάλι Ντρέου, Λίρι Γκέκα και Πέτρο Μπουλάτι, την ομιλία του Τίτο στην Πούλα, τις επιθέσεις του Βέντιτς^v και τι έκαναν οι Γιουγκοσλάβοι μετά από αυτές τις επιθέσεις. Για αυτά τα ζητήματα πήραμε μέτρα, είπαμε στους Σοβιετικούς συντρόφους. Απαντήσαμε στον Τίτο. Κατά την γνώμη μας, η απάντηση που του στείλαμε ήταν αρκετά σκληρή, αλλά ήταν σωστή. Άξιζαν τέτοια απάντηση για όλα όσα μας έκαναν.

Έπειτα εξηγήσαμε ποια είναι η στάση του Κόμματός μας και του λαού μας κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες. Όταν μιλήσαμε στον λαό μας με ειλικρίνεια για την αντι-μαρξιστική στάση που κράτησαν οι Γιουγκοσλάβοι ηγέτες, ήταν σε πλήρη αλληλεγγύη με το Κόμμα μας και ενώθηκαν στενά γύρω του. Οι πρόσφατες εκλογές για τα Λαϊκά Συμβούλια είναι παράδειγμα αυτής της ενότητας. Αποτέλεσαν παραπέρα ένδειξη των στενών δεσμών που υπάρχουν ανάμεσα στο Κόμμα μας και τον λαό μας, πως ενωμένος τσάκισε τις αντι-Μαρξιστικές μηχανορραφίες των Γιουγκοσλάβων. Ήταν οι πρώτες εκλογές που έγιναν με ψηφοδέλτια.

Μιλήσαμε επίσης στους Σοβιετικούς ηγέτες για το ζήτημα της Κοσόβας. Τους είπαμε ότι ο Αλβανικός πληθυσμός στην Γιουγκοσλαβία είναι πολύ μεγάλος. Σε σχέση με αυτό το ζήτημα, το Κόμμα μας κράτησε διεθνιστική στάση με υπομονή και ψυχραιμία, επειδή οι Γιουγκοσλάβικη ηγεσία, που είναι αντι-Μαρξιστική, εθνικιστική και σωβινιστική, ακολουθεί προς τους Αλβανούς της Κοσόβας πολιτική χειρότερη ακόμα και από αυτή που ακολουθούσαν οι Σέρβοι μονάρχες. Τους δείξαμε πόσο κτηνώδεις και αιμοδιψείς ήταν οι Γιουγκοσλάβοι στην Κοσόβα. Δολοφόνησαν χιλιάδες Κοσοβάρους Αλβανούς, ακόμα και μέσα από τα σύνορά μας, χαρακτηρίζοντάς τους Μπαλίστες. Εάν δεν πήγαινε ο Εθνικός Απελευθερωτικός Στράτος μας στην Γιουγκοσλαβία το 1944, θα γινόταν ακόμα πιο μεγάλη αιματοχυσία εκεί, αλλά οι μεραρχίες μας εμπόδισαν να γίνει κάτι τέτοιο. Αυτή την πολιτική εξολόθρευσης την λέμε γενοκτονία. Οι Αλβανοί της Κοσόβας δεν δολοφονήθηκαν μόνο, φυλακίστηκαν ή σκόρπησαν σε άλλες περιοχές της Γιουγκοσλαβίας, αλλά η κλίκα του Τίτο διαπράττει άλλα τερατώδη εγκλήματα εναντίον τους, διώχνοντάς τους στην Τουρκιά, πράγμα που ούτε ακόμα και ο Τσαλδάρης δεν έκανε, επειδή όταν οι Έλληνες καταδίωξαν τους Αλβανούς της Τσαμουριάς το 1945, τους οδήγησαν κατα μήκος των συνόρων μας, όπου οι Γιουγκοσλάβοι τους έδιωξαν μακριά από την πατρίδα τους. Σε σχέση με αυτό το ζήτημα, είπαμε στους Σοβιετικούς ηγέτες ότι κρατήσαμε σωστή στάση και το τονίσαμε ότι αυτό ήταν πολύ σοβαρό ζήτημα και πρέπει να σταματήσει.

Προς το τέλος της ομιλίας μας για το Γιουγκοσλάβικο ζήτημα τελειώνοντας τους είπαμε ότι, σύμφωνα με στοιχεία, το Κόμμα μας ήταν της γνώμης ότι τον Τίτο και την κλίκα του δεν πρέπει τους εμπιστευόμαστε καθόλου, επειδή είναι αντι-Μαρξιστές, Τροτσκιστές και αντι-Λενινιστές. Ήθελαν να εξαλείψουν τον σοσιαλισμό και το στρατόπεδό μας, ήθελαν να υπονομεύσουν την ενότητα της διεθνούς εργατικής τάξης προς το συμφέρον του ιμπεριαλισμού.

Μέτα αυτό το κλείσιμο, τονίσαμε την στάση μας προς την Γιουγκοσλαβία λέγοντας: “Δεν θα διακάψουμε τις σχέσεις μας, αλλά θα προσπαθήσουμε να διατηρήσουμε τις κρατικές και εμπορικές σχέσεις μέσα στις σωστές Μαρξιστικές – Λενινιστικές γραμμές. Όμως, σε καμιά περίπτωση δεν θα έχουμε κομματικούς δεσμούς με αυτούς, γιατί δεν είναι κομμουνιστές. Θα προστατευτούμε ενάντια στις προβοκάτσιες τους, διατηρώντας την ψυχραιμία μας· θα υπερασπίσουμε το Κόμμα μας και την χώρα μας και θα παλέψουμε ενάντια σε οποιεσδήποτε προσπάθειες της Τιτοϊκής κλίκας να αποδυναμώσουν την κατάσταση στη χώρα μας και θα απαντήσουμε σε κάθε πρόκληση που θα κάνουν εναντίον μας μέσω του τύπου.”

Τώρα θα σας δώσω μερικές πληροφορίες για το τι συζητήσαμε σε σχέση με το Ουγγρικό ζήτημα.

Τους είπαμε ότι αυτό το ζήτημα μας προκάλεσε μεγάλη ανησυχία επειδή η Ουγγαρία ήταν φίλη σύμμαχος χώρα, και ότι εκτός από άλλους λόγους, η Γιουγκοσλαβία φέρνει μεγάλο μέρος της ευθύνης για την οργάνωση της αντεπανάστασης στην Ουγγαρία. Τους είπαμε επίσης τις εντυπώσεις που είχαμε για το Ουγγρικό Κόμμα Εργασίας, το οποίο τονίσαμε και στους συντρόφους της Κεντρικής Επιτροπής του Ουγγρικού Κόμματος. Τονίσαμε ότι αποκοπήκαμε πλέρια από την πληροφόρηση για τα γεγονότα που συνέβησαν στην Ουγγαρία.

Μετά μιλήσαμε για τον Σοβιετικό Στρατό. Συμφωνούμε ότι ο Σοβιετικός Στρατός έπρεπε να επέμβει στην Ουγγαρία και ότι θάταν καλύτερα να είχε γίνει αυτό νωρίτερα. Έπειτα τους είπαμε τι νομίζουμε για το Ουγγρικό ζήτημα, για τον Ράκοσι και τον Γκέρο, αλλά τονίζοντας ότι υπήρχαν πολλά που δεν γνωρίζαμε, ότι δεν ήμασταν επαρκώς πληροφορημένοι για να κρίνουμε σε τι βαθμό ήταν υπεύθυνοι. Αλλά είπαμε ότι μας ήταν απίστευτο που ο Καντάρ αποκάλεσε τον Ράκοσι και τον Γκέρο κλίκα εγκληματιών όταν γνωρίζαμε ότι αυτοί δεν ήταν κάτι τέτοιο, αλλά ήταν διεθνιστές, αφοσιωμένοι στην Σοβιετική Ένωση και τον κομμουνισμό. Δεν γνωρίζαμε εάν έκαναν λάθη στο βαθμό που πρέπει να θεωρούνταν εγκληματίες. Από την άλλη, δεν γνωρίζαμε ότι, από οικονομικής σκοπιάς, η Ουγγαρία βρίσκονταν σε σοβαρή κατάσταση (και οι Σοβιετικοί ηγέτες παραδέχτηκαν ότι η οικονομική κατάσταση στην Ουγγαρία δεν ήταν άσχημη).

Δεν συμφωνούμε με την ανάλυση του Τίτο για το Ουγγρικό ζήτημα, επειδή νομίζουμε ότι οι Γιουγκοσλάβοι συμμετείχαν στην οργάνωση της αντεπανάστασης. Πως άρχισαν αυτήν την αντεπαναστατική δουλειά; Με βάση την δικιά μας πείρα, νομίζουμε ότι πρώτα – πρώτα, οι Γιουγκοσλάβοι προσπάθησαν να δυσφημίσουν τον Ράκοσι για να δυσφημήσουν την πολιτική και οικονομική γραμμή του, όπως επίσης, μαζί με αυτόν, και το σύστημα της λαϊκής δημοκρατίας στην Ουγγαρία, να αποσπάσουν την Ουγγαρία από το στρατόπεδό μας, από την Σοβιετική Ένωση και να την θέσουν σε δήθεν ουδέτερες θέσεις καταρχάς, και τελικά, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, να την προσδέσουν στον ιμπεριαλισμό. Όλα αυτά στόχευαν να βάλουν την Ουγγαρία και άλλες χώρες στον Γιουγκοσλάβικο δρόμο, έτσι ώστε η Γιουγκοσλαβία να γίνονταν ο ηγέτης αυτών των χωρών που θα γίνονταν η σιταποθήκη της Γιουγκοσλαβίας, όπως ακριβώς στόχευαν να κάνουν με την Αλβανία. Οπότε, η τακτική των Γιουγκοσλάβων δεν άλλαξε και πρέπει να θεωρηθεί σαν εχθρική ενέργεια από την μεριά τους η υπονόμευση του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Τους είπαμε ότι εκείνα τα πράγματα δεν μπορεί να συνέβησαν τυχαία, αλλά ήταν καλά προετοιμασμένα και οργανωμένα από τα πριν.

Τους είπαμε επίσης το τι σκεφτόμασταν για τον Καντάρ και την κυβέρνησή του. Η στάση μας προς αυτόν ήταν προσεκτική. Μιλήσαμε σταράτα για την κυβέρνησή του, αλλά αν έδινε αποδείξεις, θα βλέπαμε τι θα κάναμε, και μπορεί να αλλάζαμε την στάση μας προς αυτήν. Τους είπαμε επίσης ποια ήταν η στάση μας προς τον Ίμρε Νάγκι, προς το Σύμφωνο της Βαρσοβίας κλπ.

Μετά την Ουγγαρία μιλήσαμε για το Πολωνικό ζήτημα. Τους είπαμε ότι, ως μη καλά πληροφορημένοι για την κατάσταση εκεί και λόγω έλλειψης πληροφόρησης, κρατήσαμε πολύ επιφυλακτική στάση προς την Πολωνία. Στην διάρκεια του περασμένου Οκτώβρη λάβαμε μόνο ένα τηλεγράφημα και ένα ανακοινωθέν για την πολύπλοκη κατάσταση που προέκυψε στην Πολωνία. Έπειτα είπαμε για τις εντυπώσεις μας από την σύνοδο του Οικονομικού Συμβουλίου, από την ομιλία του Τσιράνκιεβιτς. Ρωτήσαμε τους Σοβιετικούς συντρόφους: “Πως είναι δυνατόν για μια ηγεσία να είναι Μαρξιστικοί – Λενινιστική όταν έρχεται στην εξουσία μέσω ενός αντισοσιαλιστικού, φιλοιμπεριαλιστικού κινήματος με συνθήματα ενάντια στην Σοβιετική Ένωση, όπως έκανε η Πολωνική ηγεσία με επικεφαλής τον Γκομούλκα; Αυτό μας φαίνεται απίστευτο. Ας δούμε ποιος είναι ο Γκομούλκα. Γνωρίζουμε ότι έκανε όλα εκείνα τα λάθη για τα οποία φυλακίστηκε.” Τους παρακαλέσαμε να μας πουν πως ήρθαν τα πράγματα έτσι, επειδή δεν λάβαμε κανένα νέο για αυτά. Τους είπαμε ότι στη Πολωνία άνοιξαν πλατιά οι πόρτες των φυλακών, ελευθερώθηκαν οι εγκληματίες, δόθηκε ελευθερία δράσης στην Πολωνική Εκκλησία, η θρησκεία διδάσκεται στα σχολεία την στιγμή που δεν διδάσκονταν ακόμα και σε πολλά αστικά κράτη. Μιλήσαμε για τις αντισοσιαλιστικές τάσεις στην Πολωνία, κλπ. Στο τέλος τους είπαμε ξανά ποιος ήταν ο Γκομούλκα, από όσα γνωρίζαμε, και που πήγαινε η Πολωνία και ότι υποπτευόμασταν ότι έπαιρνε το δρόμο του Τίτο.

Οι Σοβιετικοί σύντροφοι τα άκουγαν όλα αυτά με πολύ προσοχή. Αφού μιλήσαμε, ακούσαμε τι είχαν να πουν, διακοπτοντάς τους όταν ήταν ανάγκη με τις ερωτήσεις μας ή για να επαναλάβουμε τις δικές μας απόψεις.

Μιλώντας ο Χρουτσόφ για τις σχέσεις μας με την Γιουγκοσλαβία, μας είπε να είμαστε προσεκτικοί και ψύχραιμοι. Απαντήσαμε ότι προσπαθήσαμε και συνεχίζουμε να προσπαθούμε να είμαστε ψύχραιμοι, άλλα δεν θα ανεχόμασταν την δράση των Τιτοϊκών πρακτόρων. Το είπαμε αυτό επειδή η κλίκα του ποτέ δεν σταμάτησε αυτού του είδους την δράση εναντίον μας. Όλοι οι πράκτορες των Γιουγκοσλάβων που έδρασαν ήθελαν να ξεφορτωθούν το Κόμμα μας και την λαϊκή μας εξουσία, ή τουλάχιστον σύμφωνα με αυτούς, να μας αναγκάσουν να πάρουμε σκληρά διοικητικά μέτρα βάζοντας στην φυλακή όσο είναι δυνατό περισσότερους έτσι ώστε να δημιουργούνταν μια ατμόσφαιρα έντασης στη χώρα μας. Αυτή ήταν τακτική που εφαρμόστηκε από τους Γιουγκοσλάβους.

Είχαμε και έχουμε στο νου μας, το ζήτημα των διοικητικών μέτρων και προσπαθούμε να κάνουμε την αναγκαία διαφοροποίηση, χρησιμοποιώντας πρώτα – πρώτα την πειθώ με το λαό μας και τα διοικητικά μετρά με τους εχθρούς όπως με τους Γιουγκοσλάβους πράκτορες.

Ας δούμε το ζήτημα των Dali Ndreu and Liri Gega. Με αυτούς τους δυο το φλιτζάνι ξεχείλισε και είπα στους Σοβιετικούς ηγέτες όλη τους την ιστορία. Ήταν πράκτορες του Τίτο αλλά απέτυχαν στην αποστολή τους, γιατί συνελήφθησαν στα σύνορα και δεν μπορούσαν να ξεφύγουν. Εάν είχαν περάσει στην Γιουγκοσλαβία, θα ήταν πολύ επικίνδυνο, επειδή ο Dali Ndreu ήταν και στρατηγός του στρατού μας και γνώριζε πολλά τα οποία θα μεγάλωναν τις δυνατότητες των Γιουγκοσλάβων να οργανώσουν μια επίθεση εναντίον μας. Οπότε, πως μπορούσαμε να μη πάρουμε μέτρα εναντίον τέτοιων πρακτόρων;

Επίσης καταπιαστήκαμε με τον Χρουτσόφ με τα οικονομικά ζητήματα, όπως τα συζητήσαμε στο Πολιτικό μας Γραφείο, όπως επίσης και το ζήτημα της κατάργησης του συστήματος των κουπονιών^vi και το ζήτημα της πίστωσης.

Ως αναφορά την Γιουγκοσλαβία, όταν μιλήσαμε με το Σουσλόφ, είπε: “Σε σχέση με την τελευταία στάση της ηγεσίας της Ένωσης Κομμουνιστών Γιουγκοσλαβίας, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ ετοιμάζει να στείλει μια επιστολή σε αυτήν, η οποία, μετά την έγκριση του Προεδρείου της Κεντρικής Επιτροπής, θα σταλεί και σε σας, για πληροφόρηση”.

Έπειτα μας ρώτησαν για ένα έγγραφο που ένα μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας έδωσε δήθεν στους Γιουγκοσλάβους. Αυτή η λάθος πληροφορία τους δόθηκε από τον Τίτο, αλλά τους είπαμε ότι αυτό ήταν συκοφαντία και καθόλου αλήθεια. Οι Σοβιετικοί σύντροφοι έμειναν κατάπληκτοι για αυτό και είπαν: “Θα το επισημάνουμε στο γράμμα που θα στείλουμε στον Τίτο”.

Ανάμεσα στα άλλα ρωτήσαμε επίσης: “Γιατί ο Ράκοσι και ο Γκέρο αποκαλούνται κλίκα εγκληματιών και βοηθά αυτό την ενότητα όλων των Ούγγρων Κομμουνιστών;” Στην απάντησή του, ο Σουσλόφ είπε: “Τα λάθη του Ράκοσι και του Γκέρο δημιούργησαν σοβαρή κατάσταση στο Κόμμα και μέσα στον λαό στην Ουγγαρία. Αυτά τα λάθη ήταν τόσο σοβαρά που δημιούργησαν μεγάλη δυσαρέσκεια μέσα στο λαό και στους κομμουνιστές”.

Όμως, εφόσον αυτά τα λόγια δεν φαίνονταν πολύ πειστικέά, ζητήσαμε να μάθουμε συγκεκριμένα ποια ήταν τα λάθη του Ράκοσι και του Γκέρο. Ο Σουσλόφ απάντησε σε αυτό το ερώτημα, λέγοντας: “Δεν ήταν συνδεδεμένοι με τις μάζες, δεν γνώριζαν την κατάστασή τους, δεν εργάστηκαν συστηματικά για την σταθεροποίηση του Κόμματος και για την εφαρμογή όλων των των Λενινιστικών κανόνων. Παρά την συμβουλή που τους δώσαμε, έκαναν λάθη στο πεδίο της οικονομίας. Έπειτα, σε σχέση με το εθνικό ζήτημα, η αντίδραση έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αφύπνιση των σωβινιστικών αισθημάτων του λαού, επειδή υπάρχουν πολλοί Ούγγροι στην Ρουμανία, στην Γιουγκοσλαβία και στην Τσεχοσλοβακία και αυτό έκανε πιο εύκολη την σοβινιστική δουλειά των αντιδραστικών. Υπήρχαν επίσης μεγάλες αδυναμίες στην πολιτική και ιδεολογική διαπαιδαγώγηση όπως επίσης και σοβαρές παραβιάσεις της σοσιαλιστικής νομιμότητας”. Ζητήσαμε ξανά εάν ήταν δυνατόν να δώσουν ένα παράδειγμα. Τότε ο Σουσλόφ έδωσε τον Ράϊκ σαν “παράδειγμα”, λέγοντας: “Αποκαλέστηκε κατάσκοπος χωρίς έγγραφα που να το αποδεικνύουν”.

Έπειτα θέσαμε το άλλο ερώτημα: “Αυτά τα ζητήματα συζητήθηκαν με τον Ράκοσι, τον συμβούλεψαν για αυτά που μας λέτε;” Αυτοί απάντησαν: “Ο Ράκοσι ποτέ δεν δέχεται συμβουλή”.

Ένα άλλο θέμα που ρωτήσαμε ήταν αυτό: “Μπορείτε να μας πείτε τι είδους άνθρωπος είναι ο Καντάρ;” Αυτοί απάντησαν: “Ο Καντάρ είναι ο πιο θετικός άνθρωπος μέσα στους Ούγγρους συντρόφους. Δεν είναι άνθρωπος του Τίτο και έχει τώρα την υποστήριξη του Σοβιετικού στρατού, και βαθμιαία η κατάσταση θα σταθεροποιείται”. Έπειτα συμβούλεψαν να γράψουμε για αυτόν στον Αλβανικό τύπο, γιατί δεν γράψαμε κάτι για τον Καντάρ! Δεν δεχθήκαμε αυτή την ιδέα και τους είπαμε ότι δεν συμφωνούμε με αυτή την εκτίμηση του Καντάρ που συνδέονταν με τον προδότη Ίμρε Νάγκι. Από όσο μπορούσαμε να καταλάβουμε, η άποψή τους ήταν ότι ο Καντάρ έπρεπε να υποστηριχτεί επειδή, σύμφωνα με αυτούς, ο Τίτο ήταν ενάντια στην κυβέρνησή του.

Τελικά, στο θέμα της Ουγγαρίας οι Σοβιετικοί σύντροφοι μας είπαν: “Τα γεγονότα στην Ουγγαρία ήταν μεγάλη έκπληξη για μας. Το ζήτημα έπρεπε να λυθεί όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, ήταν αδύνατον να γίνουν διαβουλεύσεις με τα άλλα κόμματα.” Εδώ παρενέβην με την ερώτηση: “ Πως μπόρεσε να βρεθεί χρόνος για διαβούλευση με τον Τίτο; Δεν ήταν δυνατόν να βρείτε αρκετό χρόνο για να μας πληροφορήσετε;”. Είπαν: “Δεν συμβουλευτήκαμε τον Τίτο για τον Καντάρ. Του είπαμε μόνο ότι δεν υπήρχε περιθώριο για κυβέρνηση του Νάγκι”. Έπειτα τονίσαμε ότι στο γράμμα των Σοβιετικών ηγετών αναφέρετε ότι είχαν συνομιλίες με την Ουγγρική ηγεσία και τους ρωτήσαμε πως εξηγείται αυτό. Απάντησε ο Πονομαριόφ, λέγοντας: “Ναι, αυτό υπάρχει στο γράμμα,” και με αυτό έκλεισε το Ουγγρικό ζήτημα.

Παρόμοια, ως αναφορά την Πολωνία θέσαμε το ερώτημα: “Τι μπορείτε να μας πείτε για την ενέργεια του Γκομούλκα να απολήσει τόσο πολύ καλούς αξιωματικούς, φίλους της Σοβιετικής Ένωσης, οι οποίοι τέθηκαν υπό διωγμό;” Σε σχέση με αυτό, ο Σουσλόφ είπε: “Ο Γκομούλκα στηρίζεται σε ανθρώπους τους οποίους γνωρίζει και δεν πρόκειται να κατηγορήσουμε αυτόν για όλα όσα συνέβησαν. Ακόμα και πριν τον Γκομούλκα, όπως και τώρα υπήρχαν επιζήμια στοιχεία στην Πολωνία” (αναφερόμενος στους Τσιράνκιεβιτς, Μοράβσκι και Ζαμπρόφσκι^vii.)

Όταν ρωτήσαμε πως μπορούν να εξηγηθούν οι αντισοβιετικές απόψεις και τα συνθήματα στην Πολωνία, ο Σουσλόφ μας είπε: “Αυτά συνέβησαν αυθόρμητα. Η κατάσταση ήταν πολύ οξυμένη και ο Γκομούλκα κάνει βήματα για την σταθεροποίησή της”. Ως παράδειγμα ανέφερε την αντικατάσταση των επιζήμιων στοιχείων στα ηγετικά όργανα του κόμματος με “παλιούς και αξιόπιστους συντρόφους,” για παράδειγμα, ο προηγούμενος πρώτος γραμματέας της Κομματικής Επιτροπής της πόλης της Βαρσοβίας ξανατοποθετήθηκε στη θέση του. Το ίδιο πράγμα έγινε και στα άλλα ηγετικά όργανα του κόμματος.

Μετά από αυτά κάναμε μια άλλη ερώτηση: “Πως πρέπει να κρίνουμε την δήλωση του Γκομούλκα για την Εκκλησιά και την γεωργία;” Ο Σουσλόφ απάντησε: “Ο Γκομούλκα ήρθε στην εξουσία όταν οι δυνάμεις της αντίδρασης είχαν κερδίσει θέσεις και η ηγεσία έχασε τον έλεγχο του τύπου. Αυτή η στάση που κρατήθηκε από τον Πολωνικό τύπο δεν ήταν έμπνευση του Γκομούλκα. Δεν συμφωνούμε με πολλά που συμβαίνουν εκεί, αλλά είναι γεγονός ότι ο Γκομούλκα κρατά σωστή στάση^viii, υπέρ του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και προσπαθεί να προωθήσει την φιλία με την Σοβιετική Ένωση. Μας προσφέρει το χέρι του, άρα δεν πρέπει να τον σπρώξουμε προς στους Γιουγκοσλάβους, αλλά πρέπει να τον βοηθήσουμε να πάρει την εξουσία στα χέρια του. Όσο αναφορά την Εκκλησιά, αυτός είναι ελιγμός πριν τις εκλογές, κατά συνέπεια, αυτοί δίνουν δήθεν ελευθεριά στο σύνολο του ιερατείου.” Τους είπαμε ότι κάτι τέτοιο δεν ήταν σωστό και μας φαινόταν πολύ επικίνδυνο.

Τελικά, ο Σουσλόφ μας είπε: “Είναι αλήθεια ότι δεν έχουμε έρθει στην Αλβανία, επειδή δεν υπάρχει στη χώρα σας κάποιο επείγον ζήτημα που δεν μπορεί να περιμένει, αλλά μη νομίζετε ότι σας ξεχάσαμε. Ο Χρουτσόφ και ο Μαλένκοφ πήγαν σε όλες τις λαϊκές δημοκρατίες και θα έρθει σίγουρα η στιγμή που θα επισκεφτούμε την χώρα σας”.

Θέλω να σας πω επίσης για ορισμένες παρατηρήσεις που κάναμε στους Σοβιετικούς συντρόφους σε σχέση με την λάθος στάση του Σοβιετικού Πρέσβη στα Τίρανα, Κρίλοφ.

Πρώτο, τους είπαμε ότι στην 39η Επέτειο της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης οργανώθηκε στα Τίρανα μια μαζική διαδήλωση από πενήντα με εξήντα χιλιάδες κόσμο. Το προσωπικό της Σοβιετικής Πρεσβείας πληροφορήθηκε εγκαίρως για αυτή την εκδήλωση. Αλλά τι συνέβη; Ο λαός που έλαβε μέρος σε αυτή την διαδήλωση περίμενε για πάνω από τριάντα λεπτά μπροστά από την Σοβιετική Πρεσβεία, αλλά κανένας από το προσωπικό της δεν βγήκε έξω. Ήταν έθιμο, σε τέτοιες περιπτώσεις, των προηγούμενων πρεσβευτών, όπως των Τσουβάκιν και Λεβίτσκιν, να εμφανίζονται στο μπαλκόνι της Πρεσβείας και να χαιρετούν τους διαδηλωτές, αλλά ο Κρίλοφ δεν έκανε κάτι τέτοιο. Ωστόσο, αντιπροσωπεία των μαζών πήγε στην Σοβιετική Πρεσβεία να εκφράσει τα χαιρετιστήριά της λόγω της περίστασης. Η αντιπροσωπεία είχε επικεφαλής τους γραμματείς της Κομματικής Επιτροπής των Τιράνων και άλλους συντρόφους. Ο Κρίλοφ παρίστανε τον άρρωστο και δεν βγήκε έξω μέχρι που οι διαδηλωτές είχαν φύγει.

Όταν ο Μεχμέτ Σιέχου ανάφερε αυτό το ζήτημα με συντροφικό τρόπο στον Κρίλοφ, ο τελευταίος είπε: “Δεν συμφωνώ με τέτοιες συγκεντρώσεις επειδή μπορεί να υπάρχουν εχθρικά στοιχεία ανάμεσα στο πλήθος.” Αλλά ο Μεχμέτ Σιέχου σωστά απάντησε ότι στις συγκεντρώσεις που είναι οργανωμένες από το Κόμμα μας τίποτα δεν μπορούσε να συμβεί, επειδή ήταν ο λαός που έπαιρνε μέρος στις εκδηλώσεις μας και δε υπήρχε χώρος εκεί για εχθρούς. Ακόμα, ο Πρέσβης επέμενε στις δικιά του λανθασμένη άποψη.

Δεύτερο, τονίσαμε μια άλλη στιγμή, που πιστεύω ότι οι σύντροφοι θα θυμούνται: Ακριβώς την ίδια μέρα που η Λαϊκή Βουλή επρόκειτο να συνεδριάσει και ήταν να μιλήσει ο Πρωθυπουργός, ο Κρίλοφ σχεδίασε να επισκεφτεί την Κορτς για να “δει την καμπάνια σποράς”. Αν και είχε ήδη ειδοποιηθεί, του το υπενθυμίσαμε ξανά, ζητώντας τον να τιμήσει με την παρούσα του τις εργασίες της Λαϊκής Βουλής. Αλλά τι απάντησε ο Κρίλοφ; Μας είπε: “Λοιπόν, τώρα που ο πρώτος γραμματέας αυτής της επαρχίας που είναι αντιπρόσωπος στην Λαϊκή Βουλή θα είναι στα Τίρανα, θα αναβάλω το ταξίδι μου στην Κορτς”. Αυτό σημαίνει ότι ανέβαλε το ταξίδι του επειδή ο πρώτος γραμματέας δεν θα βρίσκονταν στην Κορτς, όχι επειδή επρόκειτο να συνεδριάσει η Λαϊκή Βουλή.

Τρίτο, όταν έγινε μια επίσημη συνάντηση στο Λαϊκό Θέατρο για τον γιορτασμό της 29ης Νοεμβρίου, ο Κρίλοφ άφησε το θεωρείο που κρατήθηκε για τον εκπρόσωπο της ΕΣΣΔ και πήγε σε αυτό του Κινέζου Πρέσβη, καθήσμενος πίσω από αυτόν. Κανείς δεν είδε τον Σοβιετικό Πρεσβευτή, την στιγμή που όλοι οι ξένοι αντιπρόσωποι φάνηκαν παρόντες. Θεωρούμε επίσης αυτή τη στάση ως σοβαρό λάθος.

Την επόμενη μέρα παρευρεθήκαμε στο επίσημο γεύμα που οργανώθηκε από την Κεντρική Επιτροπή στην μνήμη της επετείου της απελευθέρωσης και, ως συνήθως παραχωρήσαμε την τιμητική θέση στον Σοβιετικό πρέσβη, σύμφωνα με την παράδοση που δημιουργήθηκε στη χώρα μας για τους εκπροσώπους του Σοβιετικού λαού. Παρ' όλα αυτά, ο Κρίλοφ κάθισε στο πιο απομακρυσμένο άκρο του τραπεζιού. Προσπαθήσαμε να τον βάλουμε να καθίσει στην κεφαλή και τελικά συμφώνησε, με την προϋπόθεση να πήγαινε μαζί του ο Πρύτανης^ix του διπλωματικού σώματος. Του είπαμε πάλι ότι αυτή η θέση κρατήθηκε για τον Σοβιετικό Πρέσβη, ενώ ο Πρύτανης του διπλωματικού σώματος θα κάθονταν όπως όλοι οι άλλοι εκπρόσωποι του διπλωματικού σώματος. Ταλαιπωρηθήκαμε να τον πείσουμε να πάρει αυτή τη θέση, που την δέχτηκε απρόθυμα, παίρνοντας μαζί του και τον Πρύτανη του διπλωματικού σώματος. Το δείπνο προσφωνήθηκε από τους συντρόφους Χάτζι Λέσι και Μεχμέτ Σιέχου. Συνήθως ο Σοβιετικός Πρέσβης κάνει πρόποση στις τελετές μας, ενώ ο Κρίλοφ δεν έκανε καμιά πρόποση σε αυτό το δείπνο. Η πρόποση έγινε από τον Πρύτανη του διπλωματικού σώματος που είπε δυο λέξεις.

Όταν ο Κρίλοφ έφυγε, σχεδόν διέταξε τον Κινέζο πρέσβη να πάει μαζί του. Ο Κινέζος Πρέσβης του είπε να μη βιάζεται, γιατί ήταν πολύ νωρίς ακόμα, αλλά ο Κρίλοφ επέμενε. Έφυγε πολύ νωρίς, και χωρίς να ανταλλάξει χειραψία ούτε με τον Πρωθυπουργό και τους άλλους συντρόφους, με το πρόσχημα ότι “είχε δουλειά την επόμενη μέρα”. Αλλά δεν ήταν αυτός ο λόγος.

Φυσικά, λυπηθήκαμε που κράτησε τέτοια στάση ο Κρίλοφ. Τα λάθη του είχαν μια συνέχεια, αποτελούσαν γραμμή. Νομίζουμε ότι μια τέτοια στάση από την πλευρά του εκπροσώπου της ΕΣΣΔ ήταν πολύ σοβαρή.

Όταν απαριθμήσαμε αυτά τα ζητήματα, ο Σουσλόφ έμεινε άναυδος και αναρωτήθηκε γιατί αυτός ο άνθρωπος τα έκανε όλα αυτά. Μετά από αυτό ο Κρίλοφ αμέσως επέστρεψε στην Μόσχα.

Τώρα θα πω λίγα λόγια για το δείπνο προς τιμή της αντιπροσωπείας του Κόμματός μας στην βίλα “Γκόρκι”, που παρευρίσκονταν όλοι οι σύντροφοι του Προεδρείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Χρουτσόφ μας πληροφόρησε ότι θα συναντιόμασταν εκεί να συζητήσουμε και ταυτόχρονα να παίρναμε το δείπνο μας.

Όταν σερβιρίστηκε το δείπνο, πριν ακόμα να γίνει πρόποση, ο Χρουτσόφ είπε: “Η Μεσόγειος πρέπει να είναι δικιά μας, κάτω από τον ελέγχο μας και ότι είχε σχέση με αυτά θα υλοποιούνταν μέσω της Αλβανίας όπου θα δημιουργήσουμε ισχυρές βάσεις υποβρυχίων, επειδή η Αλβανία είναι μικρή αλλά μεγάλης στρατηγικής σημασίας. Με την δημιουργία στρατιωτικών βάσεων στην Αλβανία, θα είναι υπό στενή παρακολούθηση^x όλη η Μεσόγειος, όλες οι κινήσεις αεροσκαφών κλπ.” Ο Χρουτσόφ επέμενε έντονα σε αυτό το ζήτημα και μετά, κάνοντας πρόποση, μίλησε για την ανάγκη σωστής εκτίμησης της κατάστασης που εξελίσσονταν στον κόσμο.

Μετά την πρόποση μιλήσαμε για την επίσκεψη του Χρουτσόφ στην Αλβανία. Όλοι οι σύντροφοι της Σοβιετικής ηγεσίας πήραν μέρος στην συζήτηση. Πολλοί από αυτούς είπαν αστειευόμενοι: “Γιατί δεν κάνουμε μια συνεδρίαση του Προεδρείου στην Αλβανία;” Όλοι απάντησαν ότι δεν είχαν καμιά αντίρρηση, ακόμα και για την συνεδρίαση του Προεδρείου^xi.

Όταν ο Μολότοφ πήρε τον λόγο για πρόποση, ανάμεσα στα άλλα, είπε: “Ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που, πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν έδινα σημασία στην Αλβανία. Τώρα ο λαός μας είναι περήφανος να έχει ένα τέτοιο μαχητικό φίλο. Η Αλβανία και η φιλία μας με αυτήν είναι συμβολικής και διεθνούς σημασίας. Η Σοβιετική Ένωση έχει πολλούς φίλους, αλλά δεν είναι όλοι ίδιοι. Η Αλβανία είναι ο καλύτερος φίλος της Σοβιετικής Ένωσης. Ας πιούμε αυτή την πρόποση στο να έχει η ΕΣΣΔ τέτοιους αποφασιστικούς και πιστούς φίλους όπως την Αλβανία!”

Εγώ και ο Ίσνι κάναμε προπόσεις επίσης σε αυτό το δείπνο.

Η αντιπροσωπεία μας έπειτα προσκλήθηκε στην συνεδρίαση του Προεδρείου της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, που γινόταν για οικονομικά ζητήματα^xii. Οι Σοβιετικοί σύντροφοι μας είπαν ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά που εκπρόσωποι αδελφού κόμματος έπαιρναν μέρος στη σύνοδο την Ολομέλειάς τους.

Μπορούμε να θεωρήσυμε την πρόσκληση να πάρουμε μέρος σε αυτήν την Ολομέλεια σαν απάντηση στην διαμαρτυρία μας που δεν ζήτησαν την γνώμη μας για το Ουγγρικό ζήτημα.

Όταν ο Χρουτσόφ μίλησε στην Ολομέλεια για την Γιουγκοσλαβία, ο καθένας έστρεψε τα μάτια του προς εκεί που καθόμασταν και χαμογελούσε. Αυτό δείχνει ότι γνώριζαν την σωστή μας στάση προς την Γιουγκοσλαβία, την πάλη που διεξήγαμε ενάντια στους Τιτοϊκούς· όμως, οι υποχωρήσεις τους και οι μαλακή στάση που συνεχίζουν να κρατούν προς την Τιτοϊκή κλίκα δεν έχει την συμπάθειά μας.

Με δυο λόγια, ποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε από την επίσκεψη της αντιπροσωπείας του Κόμματός μας στην Μόσχα;

Η έγνοια του Κόμματός μας και της ηγεσίας του για όλα αυτά τα γεγονότα δεν χάθηκε. Είναι σημαντικό που η ηγεσία του Κόμματός μας κράτησε σωστή στάση σε αυτά τα ζητήματα. Φυσικά, αυτό δεν θα μας κάνει να πάρουν τα μυαλά μας αέρα, αλλά αποτελεί ικανοποίηση για το Κόμμα μας ότι, για όλες αυτές τις πολύ δύσκολες καταστάσεις, μπόρεσε να κρατήσει αταλάντευτη Μαρξιστική – Λενινιστική στάση για τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό. Αποτελεί ικανοποίηση για την δουλειά του Κόμματος μας, που με την στάση του συμφωνούν οι Σοβιετικοί Σύντροφοι.

Ένα άλλο ζήτημα πολύ μεγάλης σημασίας είναι το γεγονός ότι, σε αυτές τις εξαιρετικά σημαντικές στιγμές, η ενότητά μας στην Κεντρική Επιτροπή και στο Πολίτικο Γραφείο είναι ακλόνητη, έχουμε σταθερές θέσεις αρχής, ασχοληθήκαμε σε βάθος με τα ζητήματα που επιβάλουν οι καιροί, κάναμε σωστή εκτίμηση των θετικών και αρνητικών τους πλευρών, χωρίς καμιά ταλάντευση. Αυτή η ενότητα σκέψης και δράσης αντανακλάται σε όλο το Κόμμα μας. Αυτή είναι η μεγαλύτερη, σημαντικότερη και αποφασιστική νίκη. Ας φυλάξουμε αυτή την ενότητα ισχυρή, γιατί είναι ζωτική για μας.

Στη διάρκεια των στιγμών που περνάμε, ο λαός μας συνδέθηκε πιο στενά με το Κόμμα του και έχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σε αυτό. Όχι μόνο τα μέλη του κόμματος, αλλά όλοι οι εργαζόμενοι εγκρίνουν τις αποφάσεις του Μαρξιστικού – Λενινιστικού Κόμματός μας. Αυτό ισχυροποίησε παραπέρα την ενότητα του λαού γύρω από το Κόμμα και κέρδισε το Κόμμα μας αξιοσέβαστη θέση μέσα στις γραμμές των άλλων κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων του στρατοπέδου μας.

Αλλά δεν θα επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να παρασυρθούμε από αυτά και να επαναπαυτούμε στις δάφνες μας. Αυτή η κατάσταση μας καλεί για πάλη ενάντια στους ταξικούς εχθρούς, ενάντια στους Γιουγκοσλάβους Τιτοϊκούς και άλλα στοιχεία εχθρικά στον Μαρξισμό – Λενινισμό. Κατά συνέπεια, πρέπει να επαγρυπνούμε πάντα και να είμαστε καλά προετοιμασμένοι να δίνουμε αποφασιστικά χτυπήματα στους εχθρούς του κομμουνισμού, ιδιαίτερα στους εχθρούς της χώρας μας. Ας εκδώσουμε τα ντοκουμέντα για να ξεσκεπαστεί όλη της δράση του εχθρού και των Γιουγκοσλάβων ηγετών, των διασπαστών και υπονομευτών του Μαρξισμού – Λενινισμού. Ας ανεβάσουμε την ιδεολογία του Κόμματός μας σε υψηλότερο επίπεδο, αν και υπό αυτές τις περιστάσεις αποδεικνύεται ότι είναι σε πολύ υψηλό πολιτικό επίπεδο και κατανοεί τις εξελίξεις των παγκόσμιων γεγονότων πολύ καλά.

Έργα, τόμ. 14

Ενβέρ Χότζα, Διαλεχτά Έργα, Τομ.2, σελ 631- 654

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

i Σύμφωνα με την συζήτηση και την απόφαση που πάρθηκε στην συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΕΑ που έγινε στις 13 Νοεμβρίου 1956, πήγε στην Μόσχα αντιπροσωπεία του ΚΕΑ με επικεφαλής τον σύντροφο Ενβέρ Χότζα. Η αντιπροσωπεία του ΚΕΑ συζήτησε με τους Σοβιετικούς ηγέτες πολιτικά ζητήματα σε σχέση με γεγονότα που συνέβησαν μετά το 20ο Συνέδριο, το ζήτημα της Γιουγκοσλαβίας, την αντεπανάσταση στην Ουγγαρία και την κατάσταση στην Πολωνία. Στην διάρκεια των συζητήσεων οι Σοβιετικοί ηγέτες εμφανίστηκαν να προσπαθούν να ρίξουν τους τόνους και να δικαιολογήσουν τα λάθη τους και την οπορτουνιστική τους στάση. Δεν έλειψε η πίεση και η αλαζονεία από την πλευρά του Χρουτσόφ για να σταματήσει την σωστή κριτική του ΚΕΑ, αλλά ο σύντροφος Ενβέρ Χότζα, ατάραχος, θαρραλέα συνέχισε να εκθέτει στους Σοβιετικούς ηγέτες τις απόψεις του ΚΕΑ. Αυτό εξόργισε την κλίκα του Χρουτσόφ που προσπάθησε να εξευμενίσει την αντιπροσωπεία του ΚΕΑ με κολακείες και υποσχέσεις για οικονομική βοήθεια.

ii Τα στοιχεία έδειξαν ότι ο Χρουτσόφ δεν ήθελε την διαβούλευση με το ΚΕΑ επειδή γνώριζε πάνω – κάτω την στάση του ΚΕΑ προς την Γιουγκοσλάβικη ηγεσία. Ταυτόχρονα, είχε βρει κοινή γλώσσα με τον Τίτο, με τον οποίο συνεργάζονταν στενά και συντόνιζαν τις δουλείες τους οι οποίες στην ουσία ήταν αντεπαναστατικές. Οπότε, για παράδειγμα, η Σοβιετική ηγεσία δεν ήταν λιγότερο υπεύθυνη από ότι η κλίκα του Τίτο στο σχεδιασμό της αντεπανάστασης στην Ουγγαρία, και μετά την ήττα της, προσπάθησαν με κάθε τρόπο να καλύψουν τα σοβαρά τους λάθη και σφάλματα.

iii Γραμματέας του Κράτους για την Άμυνα της Ομοσπονδιακής Λαϊκής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (ΟΛΔΓ) ο οποίος στις 23 Νοεμβρίου 1956 δήλωσε ότι στην διάρκεια των γεγονότων στην Ουγγαρία, συγκεντρώθηκαν Γιουγκοσλάβικα στρατεύματα στα Ουγγρικά σύνορα, έτοιμα να επέμβουν.

iv Σε αυτή την κατεύθυνση, ήταν μεγάλη η επίδραση και της στάσης του Χρουτσόφ, που, όταν πήγε στην Γιουγκοσλαβία τον Μάιο του 1955, χωρίς την έγκριση των άλλων κομμάτων, δεχόμενος να κάνει βαθιά υπόκλιση στον Τίτο, δηλώνοντας ότι “σοβαρά λάθη διαπράχτηκαν ενάντια στο ΚΚΓ και τους Γιουγκοσλάβους ηγέτες” (!)

v Υφυπουργός του Κράτους για τις Εξωτερικές Υποθέσεις της ΟΛΔΓ, ο οποίος, στην διάρκεια της αντεπανάστασης στην Ουγγαρία, δήλωσε στους Βούλγαρους, Αλβανούς, Τσεχοσλοβάκους και άλλους ανταποκριτές τύπου ότι αυτό που συνέβαινε στην Ουγγαρία επρόκειτο να εμφανιστεί και σε άλλες σοσιαλιστικές χώρες.

vi Τον Οκτώβρη του 1957, στην βάση των επιτυχιών που πραγματοποιήσαμε, το σύστημα κουπονιών καταργήθηκε εντελώς, και οι τιμές μειώθηκαν. Η πλήρης κατάργηση του συστήματος κουπονιών και η μετάβαση στο ελεύθερο, χωρίς περιορισμούς εμπόριο, με ενιαίες κρατικές τιμές, έγινε σημαντικός παράγοντας για δικαιότερη κατανομή της κοινωνικής παραγωγής στη βάση της σοσιαλιστικής αρχής της ποιότητας και ποσότητας της εργασίας.

vii Πρώην μέλη του Πολιτικού Γραφείου του Ενιαίου Κόμματος Εργαζομένων της Πολωνίας, ρεβιζιονιστικά στοιχεία.

viii Ο χρόνος έδειξε την ορθότητα της πρόβλεψης του Κόμματός μας οι ο Γκομούλκα ήταν ρεβιζιονιστής· αργότερα αφού τον έστυψαν σαν σαν λεμονί οι Σοβιετικοί ρεβιζιονιστές τον πετάξαν στο καλάθι των αχρήστων.

ix Σε αυτή την περίπτωση πρύτανης του διπλωματικού σώματος ήταν ο Ούγγρος Πρέσβης.

x Η κατοπινή εξέλιξη των γεγονότων επιβεβαίωσε το σκοπό των Χρουστσοφικών ρεβιζιονιστών να χρησιμοποιήσουν την Αλβανία σαν σημείο στρατηγικής σημασίας για τα σοσιαλιμπεριαλιστικά τους σχέδια στη Μεσόγειο.

xi Όλα αυτά ήταν γελοίοι ελιγμοί της Σοβιετικής ηγεσίας για να ικανοποιήσει την αντιπροσωπεία του ΚΕΑ που, σύμφωνα με αυτούς, θα έκανε τεμενάδες και θα σταματούσε να κριτικάρει τις λανθασμένες θέσεις της Χρουτσοφικής κλίκας. Τέτοιοι ελιγμοί συνεχίστηκαν και αργότερα επίσης, από την ομάδα του Χρουτσόφ προς το ΚΕΑ. Ιδιαίτερα όταν είδε ότι δεν έβγαινε τίποτα με τις απειλές της ελπίζοντας ότι το ΚΕΑ θα παραιτούνταν από την “πεισματάρικη στάση του” και θα υποτάσσονταν στην υπαγόρευσή της, αυτή η ομάδα άρχισε να χρησιμοποιεί άλλους τρόπους για να πετύχει τους σκοπούς της και ένας από αυτούς τους τρόπους, σκέφτηκε, ήταν η οικονομική βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης, χωρίς την οποία, πίστευε ο Χρουτσόφ, η Αλβανία δεν θα μπορούσε να κάνει ούτε βήμα! Ένας από αυτούς τους ελιγμούς ήταν η απαλλαγή από τις πιστώσεις που η Σοβιετική Ένωση χορήγησε στην ΛΔΑ από την απελευθέρωσή της μέχρι το 1955. Όπως αποδείχθηκε αργότερα, η Σοβιετική Ένωση δεν το έκανε αυτό λόγω πραγματικής φιλίας και στη βάση των αρχών του προλεταριακού διεθνισμού. Από την άλλη, το ΚΕΑ, η κυβέρνηση της ΛΔΑ και όλος ο Αλβανικός λαός θεώρησαν αυτή την στάση όχι ως ελεημοσύνη, αλλά ως αδελφική και διεθνιστική βοήθεια από τον Σοβιετικό λαό προς ένα αδελφό λαό και σοσιαλιστική χώρα. Αλλά ούτε οι απειλές ούτε “τα δώρα” κλόνισαν την αποφασιστικότητα της Μαρξιστικής – Λενινιστικής ηγεσίας του ΚΕΑ στην υπεράσπιση της επαναστατικής του γραμμής μέχρι τέλους.

xii Αυτή η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ εξέτασε την πραγματοποίηση του σχεδίου του 1956 και τα καθήκοντα για το 1957.

Ενβέρ Χότζα, ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΕΝ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ, 13 Νοεμβρίου 1956

Ενβέρ Χότζα, Διαλεχτά Έργα. Τόμ. 2, σελ. 616-630, Αγγλική Έκδοση

ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΕΝ ΘΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ
Συζήτηση στην συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου της ΚΕ του ΚΕΑ

13 Νοεμβρίου 1956

Σήμερα πήραμε άλλες δυο επιστολές οι οποίες ανταλλάχτηκαν μεταξύ του Τίτο και του συντρόφου Χρουτσόφ. ⁱ Σε αυτή την συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου νομίζω ότι πρέπει να διαβάσουμε αυτά τα γράμματα και ταυτόχρονα πρέπει επίσης να σας περιγράψω την συζήτηση που είχα με τον Σοβιετικό Πρέσβη, Κρίλοφ. Έπειτα, τελικά, όλοι μας πρέπει να συμμετέχουμε στην συζήτηση, να δούμε ποια είναι η κοινή μας άποψη, με ποιες προτάσεις συμφωνούμε, τι στάση θα κρατήσουμε στην τωρινή στιγμή και στο μέλλον για αυτά τα σημαντικά ζητήματα.

Θέλω να πω από την αρχή ότι οι στιγμές που ζούμε είναι πολύ σοβαρές και κρίσιμες, έτσι, οι σύντροφοι πρέπει να σκεφτούν βαθιά, να ζυγίσουν κάθε λέξη που θα πουν, με σκοπό να βρεθεί η σωστή Μαρξιστική – Λενινιστική λύση στα ζητήματα, πάντα προς το συμφέρον του Κόμματός μας, του λαού μας, της επανάστασης και του σοσιαλισμού. Νομίζω, φυσικά, ότι πρέπει να φυλάξουμε αυτά τα ζητήματα για τον εαυτό μας, γιατί έχουν σχέση με την προστασία της Σοβιετικής Ένωσης.

Αφού διάβασε τα γράμματα που ανταλλάχτηκαν ανάμεσα στο Προεδρείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ και της Κεντρικής Επιτροπής της Ένωσης Κομμουνιστών Γιουγκοσλαβίας, ο Σύντροφος Ενβέρ Χότζια συνεχίζει:

Σήμερα συζήτησα με τον Σύντροφο Κρίλοφ μερικά ζητήματα για συγκεκριμένα σημεία των πρόσφατων επιστολών τα οποία δεν είναι ξεκάθαρα. Ένα από τα ζητήματα που τον ρώτησα είναι το παρακάτω: “Στις επιστολές, δεν διακρίνουμε ορθή – κοφτή στάση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ, ούτε καμιά αναφορά στα λόγια του Τίτο για ορισμένα 'διαβολικά άτομα'. Μπορείτε να πείτε κάτι για αυτό;” Ο Κρίλοφ απάντησε: “Όχι, δεν έχω τίποτα να πω” και δεν είπε τίποτα περισσότερο.

Το δεύτερο ζήτημα που ανέφερα στον Κρίλοφ ήταν αυτό: “Στην επιστολή διαβάσαμε ότι η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ προσπάθησε να κανονίσει ώστε ο Γιάνος Καντάρ να γίνει Πρώτος Γραμματέας του Κόμματος Εργατών Ουγγαρίας, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο σε μας που σχηματίστηκε η Κεντρική Επιτροπή του Κόμματος Εργατών Ουγγαρίας, στην Κριμαία;” Ποια ήταν η απάντηση του Κρίλοφ; “Όχι, αλλά μπορεί οι Ούγγροι σύντροφοι να πήγαν στην Κριμαία και να συζήτησαν ποιος πρέπει να είναι ο ηγέτης τους, ενώ η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ είπε ότι ο Καντάρ θα ήταν η καλύτερη επιλογή.” Τότε είπα στον Κρίλοφ ότι αυτό σημαίνει ότι η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ δεν είναι υπέρ του Γκέρο αλλά υπέρ του Καντάρ. Και απάντησε: “Ναι, αυτό προκύπτει από τις επιστολές”. Μετά τον ρώτησα για το άλλο ζήτημα: “Πως μπορεί να εξηγηθεί ότι ο Γκέρο έγινε Πρώτος Γραμματέας;” Η απάντηση του Κρίλοφ ήταν: “Εκλέχτηκε από την Ολομέλεια του Κόμματος Εργατών Ουγγαρίας”. Τελειώνοντας αυτό το ζήτημα, είπα στο Σοβιετικό Πρέσβη ότι η κυβέρνηση του Γιάνος Καντάρ δημιουργήθηκε σε στενή συνεργασία ανάμεσα στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και τον Τίτο, και το παραδέχτηκε λέγοντας: “Προκύπτει ότι έτσι έγινε”.

Στο μεταξύ, τον πληροφόρησα για τις ανησυχίες μας, λέγοντας ότι το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας το θεώρησε εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα και για αυτό το συζητά σχεδόν κάθε βράδυ. Η προσωπική μου γνώμη, που ήταν επίσης ομόφωνη άποψη του Πολίτικου Γραφείου του Κόμματός μας, ήταν αντίθετη με την ενέργεια της ηγεσίας του ΚΚΣΕ και του Τίτο που, ανάμεσα στα άλλα, συζήτησαν επίσης και για το ποιος πρέπει να σχηματίσει την Ουγγρική κυβέρνηση. Έπειτα μου απάντησε ο Κρίλοφ ότι σκεφτήκαμε ο Ίμρε Νάγκι να πάει στην Ρουμανία ⁱⁱ, είτε συμφωνούσαμε είτε όχι.

Απάντησα για αυτό το ζήτημα με αυτό τον τρόπο: “Δηλώσαμε και δηλώνουμε πάλι ότι ο Ίμρε Νάγκι είναι προδότης που άνοιξε τις πόρτες στον φασισμό. Ο Τίτο δήλωσε: “Ο Ίμρε Νάγκι είναι με μας”, ενώ εμείς, οι Αλβανοί, λέμε ότι ο Ίμρε Νάγκι και Σία είναι αντισοβιετικοί. Πως είναι δυνατόν, ο προδότης που σκότωσε Σοβιετικούς στρατιώτες, που κάλεσε τους ιμπεριαλιστές να έρθουν σε βοήθεια της αντεπανάστασης, να πρέπει να σταλεί στην Ρουμανία, σε μια φιλική χώρα; Οι Σοβιετικοί σύντροφοι κάνουν μεγάλη υποχώρηση σε αυτό το ζήτημα. Πρώτα είπαν στον Τίτο: “Θα ήταν καλύτερα να πήγαινε ο Ίμρε Νάγκι στην Αμερικάνικη Πρεσβεία”. Ενώ τώρα λέει: “Δώστε τον σε μας να τον στείλουμε στην Ρουμανία”! Αυτό μας φαίνεται ότι είναι μεγάλο λάθος. Λέμε ότι αν ο Νάγκι πάει στην Ρουμανία, είναι το ίδιο σαν να πήγαινε στην Σοβιετική Ένωση. Έτσι, σύντροφε Κρίλοφ”, συνέχισα, “δεν μπορούμε να έρθουμε σε αντίθεση με τον λαό μας και το Κόμμα μας που δεν συμφωνούν με την υποστήριξη που δίνεται στον Ίμρε Νάγκι. Είμαστε της γνώμης ότι προσεγγίσαμε σωστά τα γεγονότα της σημερινής κατάστασης για τον λαό μας και το Κόμμα μας. Θέτουμε αυτό το ζήτημα με συντροφικό τρόπο, λέγοντας στην Σοβιετική Ένωση ότι δεν συμφωνούμε μαζί τους. Αργότερα, μπορεί να προχωρήσουμε παραπέρα στην εκτίμηση των γεγονότων στην Ουγγαρία, γιατί έτσι είμαστε συνεπείς στην σωστή γραμμή μας, αλλά σήμερα μιλάμε από ότι πληροφορίες έχουμε και από τα συμπεράσματα που βγάζουμε από τις επιστολές που ανταλλάχθηκαν ανάμεσα στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και την Κεντρική Επιτροπή της Ένωσης Κομμουνιστών Γιουγκοσλαβίας.

Στην επιστολή του ο Τίτο μας αποκαλεί “διαβολικούς ανθρώπους”, αντίθετους στον σοσιαλισμό. Το απορρίπτουμε κατηγορηματικά. Αντίθετα, είμαστε σωστοί άνθρωποι, Μαρξιστές – Λενινιστές, αποφασισμένοι να υποστηρίζουμε την υπόθεση του σοσιαλισμού μέχρι τέλους. Στην πράξη, ο Τίτο είναι ενάντια στον σοσιαλισμό και αυτό επιβεβαιώνεται από πολλά στοιχεία.”

Τόνισα στον Κρίλοφ ότι η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ ήξερε καλά τις απόψεις μας επειδή επανειλημμένα τις εκφράσαμε. Τον ρώτησα: “Δεν είναι έτσι;” Και πήρα την απάντηση: “Ναι, αυτό είναι αλήθεια”. Μετά τον ρώτησα: “Γνωστοποιούσατε την γνώμη μας κάθε φορά που συζητούσαμε μαζί σας;”. “Ναι”, απάντησε, “έχω μεταφέρει το κάθε τι.”

Σύντροφοι, είναι ξεκάθαρο ότι Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ γνωρίζει πολύ καλά ό,τι εμείς λέμε (και είμαστε εκατό τα εκατό βέβαιοι για αυτό) πως εκτός από την επέμβαση των ιμπεριαλιστών, ο Τίτο και Σία έχουν βοηθήσει στην οργάνωση της αντεπανάστασης στην Ουγγαρία. Που το βασίζουμε αυτό; Το στηρίζουμε με στοιχεία. Έχουμε και την δικιά μας εμπειρία, επίσης, που μας διδάσκει ότι στην διάρκεια αυτών των οκτώ χρόνων, ο Τίτο και τα πρωτοπαλίκαρά του προσπάθησαν και ακόμα προσπαθούν να καταστρέψουν το Κόμμα μας και την λαϊκή μας εξουσία. Όχι μόνο παλιότερα, αλλά ακόμα και τώρα, όταν οι σχέσεις τους με την Σοβιετική Ένωση και άλλες σοσιαλιστικές χώρες καλυτερεύουν, συνεχίζουν να συνωμοτούν ενάντια στο Κόμμα μας, τον λαό μας και το κράτος μας. Το ΚΚΣΕ το γνωρίζει πολύ καλά αυτό. Είναι πληροφορημένο ότι η κλίκα του Τίτο επεμβαίνει βάρβαρα στις εσωτερικές μας υποθέσεις και στοχεύει στην διάλυση του Κόμματός μας και της λαϊκής μας εξουσίας.

Αυτό ενθαρρύνει τον Τίτο και Σία να συνεχίσουν την πάλη τους εναντίον μας πιο δυναμικά. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να συμφωνήσομε με μια στάση σαν αυτή που κρατιέται προς τον Τίτο. Εκτός αυτού, περιμέναμε ενάμιση χρόνο, ακόμα και δυο χρόνια, να σταματήσει η κλίκα του Τίτο τις εχθρικές της ενέργειες ενάντια στο Κόμμα μας και την χώρα μας, αλλά δεν έκαναν τίποτα από αυτά. Αντίθετα, συνεχίζουν την δράση τους ενάντια στην Αλβανία, και έχουμε πολλά στοιχεία που το αποδεικνύουν αυτό. Αλλά αρνούμαστε να υποχωρήσουμε. Θα συνεχίσουμε να ακολουθούμε τον σωστό Μαρξιστικό – Λενινιστικό δρόμο στον οποίο βαδίζουμε, θα υπερασπίζουμε τις αρχές μας μέχρι τέλους.

Έθεσα επίσης στον σύντροφο Κρίλοφ το ερώτημα: Για ένα μήνα σας λέγαμε κάθε μέρα ότι ήμασταν απληροφόρητοι και δεν ξέραμε τίποτα για τα γεγονότα που συνέβαιναν σε έναν αριθμό χωρών του στρατοπέδου μας. Ήρθατε να μας πείτε κάτι για αυτά τα ζητήματα;” “Όχι” απάντησε ο Κρίλοφ, “εκτός από τα αυτά τα γράμματα που σας έφερα.”

Στην πορεία της συζήτησής μας, είπα, όπως δηλώσαμε και άλλες φορές, ότι δεν το θεωρούσαμε σωστό που όλες αυτές οι συνομιλίες έπρεπε να διεξάγονται με τον Τίτο ενώ δεν εξηγήθηκε τίποτα σε εμάς για τα γεγονότα που συνέβαιναν μέσα στις γραμμές του στρατοπέδου μας, για το οποίο ενδιαφερόμασταν πολύ. Γιατί συμβαίνει αυτό; Συνέβαινε επειδή είμαστε μια μικρή χώρα; Ο Μαρξισμός - Λενινισμός δεν κάνει καμιά διάκριση ανάμεσα στις μεγάλες και τις μικρές χώρες. Όλοι μας είχαμε το καθήκον να υπερασπίζουμε τα ζητήματα αρχής. Για αυτό τον λόγο, πρώτα – πρώτα, θεωρήσαμε ότι έπρεπε να ήμασταν ενημερωμένοι για αυτά τα γεγονότα αρχιακής σπουδαιότητας και, δεύτερο, επειδή συνδέονταν πολύ στενά και με την δικιά μας υπόθεση, με την υπεράσπιση του σοσιαλισμού και του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας.

Οι αρχές μας και τα συμφέροντα του Αλβανικού λαού απαιτούν να υπερασπίζουμε την ενότητα του Κόμματος μας και τον Μαρξισμό – Λενινισμό, τον λαό μας, την Σοβιετική Ένωση και το Κομμουνιστικό της Κόμμα. Σε αυτά τα ζητήματα νομίζουμε ότι δεν κάναμε κανένα λάθος και ποτέ δεν θα κάνουμε. Ζήτησα από τον Κρίλοφ να μεταφέρει τις απόψεις μας στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ. Απάντησε ότι κατανοεί την θέση μας πολύ καλά.

Στο τέλος, παρεμπιπτόντως, ο Κίροφ με ρώτησε: “Τι γίνεται με την δίκη του Ντάλι Ντρέου, θα την διεξάγετε;” Μου φαίνεται ότι δεν ήταν μια τυχαία ερώτηση αλλά μια που μπορεί να παρακινήθηκε από απώτερα κίνητρα, γιατί εμείς του είπαμε ποιος ήταν ο Ντάλι Ντρέου και τι ντοκουμέντα είχαμε στα χέρια μας για αυτόν τον προδότη. Η απάντηση μου ήταν αυτή: “Ναι, θα την διεξάγουμε και θα βγάλουμε ετυμηγορία επειδή είναι προδότης και πράκτορας ξένης δύναμης. Εάν ο Τίτο συνεχίσει να δρα εναντίον μας, όπως κάνει, αν και προσπαθεί να κρύψει την εχθρική του δράση, δεν θα διστάσουμε να αποκαλύψουμε την αλήθεια με πολλά στοιχεία ηχογραφημένα. Ανεχθήκαμε αρκετά από τους Τιτοϊκούς που όχι μόνο συνεχίζουν να μας προκαλούν ζημιές αλλά μας κατηγορούν ότι είμαστε διαβολικοί άνθρωποι και αντίθετοι στον σοσιαλισμό!” “Κατανοώ την θέση σας”, κατέληξε ο Κρίλοφ, με ευχαρίστησε και έφυγε.

Τώρα, σύντροφοι του Γραφείου, ας σταθμίσουμε αυτά τα θέματα, γιατί είναι πολύ σοβαρά. Νομίζω ότι δεν πρέπει να αμβλύνουμε την αρχιακή μας στάση συμφωνώντας να πάει στην Ρουμανία ο Ίμρε Νάγκι, όπως γράφει η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ. Πως είναι δυνατόν να υποστηρίξουμε έναν άνθρωπο που άνοιξε τις πόρτες στην αντεπανάσταση στην Ουγγαρία; Με τον ίδιο τρόπο, μου φαίνεται ότι όλες οι προσπάθειες που γίνονται να κουκουλωθούν τα σοβαρά σφάλματα που έκανε ο Τίτο και συνεχίζει να κάνει, είναι ανεπίτρεπτες. Δεν ακολουθεί μια συνεπή και σωστή επαναστατική γραμμή. Τονίζω πάλι ότι δήλωσα στον Κρίλοφ ότι δεν συμφωνούμε σε αυτά τα ζητήματα. Δεν μας αρέσουν αυτά που συμβαίνουν επειδή δεν βλέπουμε που θα οδηγήσουν στο μέλλον. Και σε όλα τα ζητήματα που συζητούμε, δεν ειπώθηκε τίποτα που να μας πείσει για τα θετικά της πορείας που υποτίθεται θα πάρουμε.

Περιμέναμε να μας ειπωθεί κάτι για τα γεγονότα και στην Πολωνία επίσης. Ένα μήνα πριν μας ειπώθηκε ότι η κατάσταση εκεί είναι πολύ σοβαρή για το στρατόπεδό μας και για την Σοβιετική Ένωση, αλλά από εκείνη την μέρα μέχρι σήμερα δεν πήραμε καμιά άλλη πληροφορία. Στο Σοβιετικό περιοδικό “Νέοι Καιροί”, διαβάσαμε ένα άρθρο που λέει, ανάμεσα στα άλλα, ότι η Σοβιετική Ένωση συμφωνεί πλέρια με αυτό που συμβαίνει στην Πολωνία. Ο Γκομούλκα, επίσης, δήλωσε ότι η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης συμφωνεί μαζί του. Στην πορεία της συζήτησής μου με τον Κρίλοφ του είπα ότι μάθαμε από τον Πολωνικό τύπο ότι αξιωματικοί του Άντερς, φυγάδες, ίδιους με εκείνους που έφυγαν από την χώρα μας, επέστρεφαν στην Πολωνία, εκδίδοντας φυλλάδια και μοιράζοντας προπαγανδιστικό υλικό, άνθρωποι που μπορεί τελικά να ρίξουν βόμβες και να μας σκοτώσουν. Πως ήταν δυνατό να μας αφήνουν στο σκοτάδι και να μη μας λένε τίποτα για ότι συνέβαινε στην Πολωνία; Αυτό δεν ήταν σωστό. Ενδιαφερόμασταν πολύ να μάθουμε την αλήθεια. Ο Κρίλοφ απάντησε, “Το αίτημα σας είναι σωστό”. Μετά του ζήτησα, “Παρακαλώ μεταφέρετε στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ τις απόψεις που έχουμε και για αυτά τα ζητήματα, επίσης”.

Είναι ξεκάθαρο ότι ο δρόμος προς στον οποίο εξελίσσεται η κατάσταση, μπορεί να έχει παραπέρα συνέπειες, όποτε το πρόβλημα που έχουμε μπροστά μας είναι αν θα παραβιάσουμε τις αρχές μας, θα μείνουμε σιωπηλοί, ή θα προχωρήσουμε μπροστά, ασυμβίβαστοι με τις λάθος θέσεις και στάσεις.

Ποια είναι η γνώμη μου για το δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουμε; Επιμένω ότι προχωρούμε στη βάση των αρχών που καθορίσαμε, επειδή έχουμε να κάνουμε με πολύ λεπτά ζητήματα. Αλλά, άσχετα από τις διαφωνίες μας σε συγκεκριμένα ζητήματα που τέθηκαν από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ, δεν πρέπει να δημοσιοποιήσουμε αυτές τις διαφορές απόψεων, γιατί είναι σε βάρος της Σοβιετικής Ένωσης και του σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Από την άλλη, η γνώμη μου είναι ότι δεν πρέπει να κάνουμε υποχωρήσεις του είδους που θέλει να κάνει η ηγεσία του ΚΚΣΕ, γιατί αυτή είναι φανερά οπορτουνιστική στάση. Είμαι της γνώμης ότι έναν εξαιρετικά μεγάλο ρόλο στην σοβαρή κατάσταση έπαιξαν οι μηχανορραφίες των Γιουγκοσλάβων Τιτοϊκών, που ένας από τους στόχους τους είναι η δημιουργία συγκρούσεων ανάμεσα στα δυο κόμματά μας και ανάμεσα σε όλα τα άλλα κομμουνιστικά και εργατικά κόμματα που υποστηρίζουν τον Μαρξισμό – Λενινισμό, να τα δυσφημήσουν και να βάλουν το ένα ενάντια στο άλλο με σκοπό να εξελιχθεί η κατάσταση υπέρ τους.

Οπότε, επαναλαμβάνω ακόμα μια φορά ότι πρέπει να διεξάγουμε τις συζητήσεις μας σωστά, σοβαρά και με πλήρη συναίσθηση ευθύνης, να ζυγίζουμε το κάθε βήμα που κάνουμε, να προβλέπουμε σωστά την παραπέρα εξέλιξη των γεγονότων, επειδή, είτε μας αρέσει είτε όχι, μπορεί να κάνουν την εμφάνισή τους απροσδόκητα ζητήματα, και δεν γνωρίζουμε τι θα μας αναγκάσουν να κάνουμε οι συνθήκες.

Ο Κρίλοφ δεν μας λέει τίποτα. Η μόνη λέξη που λέει είναι “Πράβιλνο” (είναι σωστό). Και όταν δεν έχει τίποτα να προσθέσει, τα λόγια του είναι: “Κατανοώ την θέση σας, αλλά δεν έχουμε κανένα μήνυμα από την Μόσχα”. Αναφερόμενος στην πρόσφατη ομιλία μουⁱⁱⁱ, είπε ότι ήταν “σίλνι” (δυνατή) και τίποτα άλλο.

Ως αναφορά το ζήτημα της μετάβασης και μη μετάβασης στην Μόσχα για το σκοπό ξεκαθαρίσματος αυτών των ζητημάτων, ακόμα το σκέφτομαι. Από άποψη αρχής δικαιούμαστε να πάμε στην Σοβιετική Ένωση, επειδή είμαστε αντιμέτωποι με σημαντικά ζητήματα εξαιρετικής σπουδαιότητας που αφορούν και εμάς και το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, ζητήματα που δεν είναι ξεκάθαρα σε μας. Αυτό το ξεκαθάρισμα είναι αναγκαίο, και επειδή πρέπει να πούμε την γνώμη μας ανοιχτά στην ηγεσία του ΚΚΣΕ, όπως ακριβώς κάναμε όταν αντιταχθήκαμε στην μετάβαση του Χρουτσόφ στην Γιουγκοσλαβία^iv και για την εκτίμησή του για τον Τίτο. Εκφράσαμε την άποψή μας, που μεταβιβάστηκε στην Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ, όποτε ας τις εκφράσουμε μια φορά ακόμα τώρα. Αλλά, στην πράξη, πρέπει να έχουμε υπόψη ότι μεταβαίνοντας στην Σοβιετική Ένωση μπορεί να έρθουμε αντιμέτωποι με ζητήματα για τα οποία δεν πρέπει να κάνουμε καμιά υποχώρηση στις αρχές. Τα πράγματα μπορεί να φτάσουν στο σημείο να μας αναγκάσουν να πούμε στους Σοβιετικούς ηγέτες: “Κοιτάξτε που πηγαίνετε, σύντροφοι! Είμαστε αντίθετοι στις παραχωρήσεις που κάνετε”. Αυτό θα συμβεί αν έχουμε ένα χιλιοστό αμφιβολίας ότι οι Σοβιετικοί σύντροφοι δεν θα κατανοήσουν και δεν θα διορθώσουν τις υποχωρήσεις τους.

Αλλά ελπίζουμε ότι μπορούμε να καταλήξουμε σε συμφωνία. Το πρόσφατο άρθρο^v γραμμένο από εμάς το οποίο κάνει μια ξεκάθαρη έκθεση των απόψεών μας σε όλα τα ζητήματα αρχής σε σχέση με τα γεγονότα στην Ουγγαρία και την Πολωνία δημοσιεύτηκε ολόκληρο στην “Πράβντα” χωρίς καμιά αλλαγή. Αυτό δείχνει ότι το Κόμμα μας είναι στο σωστό δρόμο, οπότε, αυτές τις μέρες μπορεί να γράψουμε κάποια άλλα άρθρα στο ιδεολογικό πεδίο, στο πνεύμα των πρόσφατων γραπτών και ομιλιών που έχουν πονέσει τους Γιουγκοσλάβους. Με αυτό τον τρόπο θα υπερασπίσουμε τον Μαρξισμό – Λενινισμό αποτελεσματικά.

Έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε ένα παραπέρα βήμα στο ξεσκέπασμα της δράσης του Τίτο και της κλίκας του. Άσχετα από το γεγονός ότι διαφωνούμε με την Σοβιετική Ένωση, πρέπει να κάνουμε την κριτική μας στην Σοβιετική ηγεσία, λέγοντας ότι δεν συμφωνούμε με την οπορτουνιστική στάση τους στο Γιουγκοσλάβικο ζήτημα. Αλλά νομίζω ότι δεν πρέπει να κάνουμε τα πράγματα χειρότερα, δεν πρέπει να δημοσιοποιήσουμε την αντίθεσή μας στην Σοβιετική ηγεσία, επειδή πρέπει να προστατεύσουμε την Σοβιετική Ένωση, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να βάλουμε ένα όπλο στα χέρια του εχθρού, ιδιαίτερα υπό τις παρούσες συνθήκες όταν οι ιμπεριαλιστές και η αστική τάξη εξαπέλυσαν αχαλίνωτη καμπάνια ενάντια στην Σοβιετική Ένωση και όταν δεν υπάρχουν κανενός είδους σκανδαλωδών αντισοσιαλιστικών συνθημάτων [που να μην ακούγονται (σ.μ.)] σε ορισμένες άλλες χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου όπως στην Ουγγαρία και την Πολωνία. Εννοώ ότι πρέπει να ζυγίσουμε πολύ προσεκτικά το ζήτημα. Είπαμε στους Σοβιετικούς συντρόφους σε ποια ζητήματα διαφωνούμε με αυτούς, και γνωρίζουν τη θέση και την στάση που κρατάμε. Υπό αυτές τις συνθήκες, εάν δεν μας προσκαλέσουν να μιλήσουμε και να ξεκαθαρίσουμε τα ζητήματα, τότε είναι καθήκον μας να ζητήσουμε να πάμε στην Σοβιετική Ένωση, γιατί αλλιώς, εάν δεν πάμε, υπάρχει η πιθανότητα να μη κάμουμε τίποτα και να περιμένουμε που δεν είναι σωστό. Άρα, συμφωνώ κατ’ αρχάς να πάμε στην Μόσχα και να πούμε στους ηγέτες του ΚΚΣΕ: “Μέχρι τώρα δεν ήμασταν σε αντίθεση μαζί σας, αλλά τώρα έχουμε άλλες απόψεις σε συγκεκριμένα ζητήματα.”

Μετά τις ομιλίες των συντρόφων του Πολιτικού Γραφείου στη συζήτηση για τα παραπάνω ζητήματα, ο σύντροφος Ενβέρ Χότζια συνέχισε:

Υπάρχει πλέρια ομοφωνία στο Πολιτικό Γραφείο σε αυτά τα θέματα. Αυτό είναι αποφασιστικής σημασίας για το Κόμμα μας και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην Αλβανία. Νομίζω ότι αυτή η αποφασιστική στάση που κρατά η ηγεσία του Κόμματός μας θα αποτελέσει συνεισφορά και στα άλλα κόμματα. Γιατί το λέω αυτό; Το λέω επειδή, όπως λέγαμε πάντα, η πάλη ενάντια στον Τιτοϊσμό είναι ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα αρχής. Ο Τιτοϊσμός πρέπει να ξεσκεπαστεί. Η στάση που κράτησαν οι Σοβιετικοί σύντροφοι σε αυτό το ζήτημα μετά το 20ο Συνέδριο ήταν τέτοια που ελαχιστοποιήθηκε ο κίνδυνος του Τιτοϊσμού, δεν εκτιμήθηκε όπως έπρεπε. Ένα μεγάλο σκοτεινό πέπλο απλώθηκε πάνω στην Τιτοϊκή ιδεολογία, πάνω στις κατασκοπευτικές δραστηριότητές τους και μηχανορραφίες της Τιτοϊκής κλίκας. Μας λένε αυτή είναι τακτική (ευχόμαστε να ήταν!) αλλά ακόμα και αν την πάρουμε σαν τακτική, φαίνεται ύποπτη και λάθος σε μας. Το Κόμμα μας δεν το έκανε αυτό. Κρατά την στάση του σαν Μαρξιστικό – Λενινιστικό κόμμα· είμαστε υπέρ της φιλίας με την Γιουγκοσλαβία, αλλά δεν ταλαντευόμαστε στις αρχές.

Οι Σοβιετικοί σύντροφοι όχι μόνο υποτίμησαν τον Τιτοϊκό κίνδυνο, αλλά και περιφρονούν επίσης την σωστή στάση του Κόμματός μας. Το Κόμμα μας τους πληροφόρησε και απόδειξε με στοιχεία τη βάση της στάσης μας, μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Εμείς ανταποκριθήκαμε στις υποχρεώσεις μας προς αυτούς. Εάν οι Σοβιετικοί σύντροφοι κλείδωσαν τα έγγραφα μας στους φακέλους τους, αυτό είναι δικιά τους ευθύνη. Ο Σουσλόφ είπε ότι οι ηγέτες του ΚΚΣΕ γνωρίζουν τα προβλήματά μας με την Γιουγκοσλαβάκια. Αλλά, φαίνεται, ότι αυτοί θεώρησαν τις απόψεις μας και τις στάσεις μας σαν μικρής σημασίας ζητήματα τοπικής φύσης, απλά λέγοντας, “οι Αλβανοί σύντροφοι έχουν δίκιο”, και μετά προσθέτοντας: “Ο Τίτο έκανε τώρα αυτοκριτική,” άρα, σύμφωνα με αυτούς, αυτός που προβάλει τον εαυτό του σαν ξιπασμένο γελωτοποιό μπορεί να είναι στην πλευρά μας.

Ας πάρουμε το ζήτημα της δήθεν προσωπολατρίας του Στάλιν. Οι ιμπεριαλιστές το εκμεταλλεύτηκαν αυτό και εξαπέλυσαν μια τρομερή εκστρατεία δυσφήμισης της Σοβιετικής Ένωσης και ολόκληρου του σοσιαλιστικού μας στρατοπέδου. Ο ιμπεριαλισμός είναι ο επικεφαλής οργανωτής αυτής της εκστρατείας ενάντια στην Σοβιετική Ένωση σε σχέση με την “προσωπολατρία του Στάλιν”, αλλά είμαστε της γνώμης ότι ο Τίτο είναι το δεξί του χέρι και σκοπεύει να διαλύσει το σοσιαλιστικό στρατόπεδο.

Δεν υπάρχει έλλειψη στοιχείων και εγγράφων για να αποδείξουμε τι έκαναν οι ιμπεριαλιστές και ο Τίτο. Ο χρόνος απέδειξε την κατασκοπευτική τους δράση ενάντια στις σοσιαλιστικές μας χώρες. Εάν ο Τίτο έχει κάνει συμφωνίες με τους ιμπεριαλιστές για αυτά τα ζητήματα, ή όχι, δεν το γνωρίζουμε, αλλά τα στοιχεία είναι τέτοια που δείχνουν ότι είναι όργανό τους ενώ η Σοβιετική Ένωση αδιαφορεί για αυτό το ζήτημα. Ίσως οι Σοβιετικοί σύντροφοι να επανεξετάσουν την στάση τους προς τον Τίτο και ευχόμαστε να το έκαναν, αλλά η κατάσταση που δημιούργησαν οι Τιτοϊκοί έγινε τόσο άσχημα περίπλοκη που ίσως μπορεί να μην ξέρουν πως να βγουν από αυτή. Τέτοια οπορτουνιστική στάση προς τους Τιτοϊκούς από την μεριά των παλιών Μπολσεβίκων είναι απίστευτη για μας.

Είναι καλό που όλοι οι σύντροφοι του Γραφείου που ανεβήκαν στο βήμα είπαν ότι το Κόμμα μας κράτησε σωστή στάση. Σε καμιά περίπτωση δεν θα κάνουμε την παραμικρή παραχώρηση στις αρχές, ούτε καν ένα χιλιοστό. Σε αυτά τα πολύ λεπτά ζητήματα πρέπει να υπερασπίσουμε το κύρος της Σοβιετικής Ένωσης και του Κομμουνιστικού της Κόμματος, αλλά θα υπερασπίσουμε τα ζητήματα αρχής ακόμα και αν μείνουμε μόνοι. Ασφαλώς δεν θα μείνουμε μόνοι για πολύ εάν διεξάγουμε μια δίκαιη πάλη για την υπεράσπιση των αρχών.

Εάν προς το παρόν δεν είναι ανάγκη να πούμε ανοιχτά ότι ο Τίτο και Σία διαλύουν το σοσιαλιστικό στρατόπεδο, θα έρθει η μέρα για μας να το κάνουμε. Επειδή στηριζόμαστε ακλόνητα στον Μαρξισμό – Λενινισμό, το Κόμμα μας και ο λαός μας είναι πολύ ξεκάθαροι, για παράδειγμα, για το γιατί αντιτασσόμαστε στο να βρει καταφύγιο ο Ίμρε Νάγκι στην Ρουμανία. Σε αυτή την περίπτωση προτείνω ότι στην ομιλία του Μεχμέτ^vi να κάναμε μια επιπρόσθετη αναφορά στον Ίμρε Νάγκι λέγοντας ότι το Κόμμα μας και ο λαός μας είναι πεπεισμένοι ότι εκείνοι που προσφέρουν καταφύγιο ή υποστηρίζουν αυτόν τον προδότη δεν βοηθούν στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Λέμε απερίφραστα στο λαό μας ότι αυτός είναι εχθρός και προδότης. Αν ερωτηθούμε γιατί ο Γκεόργκι Ντεζ συμφωνεί να του προσφέρει καταφύγιο στην Ρουμανία, θα πούμε ότι αυτό είναι δικιά του δουλεία, αλλά εμείς δεν συμφωνούμε με αυτό. Εάν ζητούνται περισσότερες εξηγήσεις από εμάς, τότε θα πούμε το Κόμμα μας ότι έθεσε αυτά τα ζητήματα και τα συζήτησε με τους φίλους μας πληροφορώντας τους για την αντίθετη άποψή μας, αλλά, σύντροφοι, πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι πρέπει να προστατέψουμε τα συμφέροντα του ΚΚΣΕ. Εάν τα μέλη του κόμματος μας ρωτήσουν γιατί δεν τους μιλήσαμε για αυτά τα ζητήματα, μπορούμε να απαντήσουμε ότι δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή και το Κόμμα ασφαλώς θα μας πει ότι σκεφτήκαμε και ενεργήσαμε σωστά.

Επιθυμούμε ολόψυχα όπως αυτά τα ζητήματα αλλάξουν προς το καλύτερο όταν πάμε και συζητήσουμε στην Σοβιετική Ένωση, αλλά ίσως οι απόψεις μας θα διαφέρουν. Εάν συμβεί αυτό, σε καμιά περίπτωση δεν θα παραβιάσουμε τον Λενινισμό. Αλλά για να είμαστε ολόψυχα φίλοι με κάποιον, δεν πρέπει να κάνεις το λάθος να μη του δείξεις τα λάθη του, φυσικά με Μαρξιστικό – Λενινιστικό τρόπο. Εάν οι ηγέτες της Σοβιετικής Ένωσης μας πουν: “Κοιτάξτε εδώ, σύντροφοι, ότι λέτε εσείς οι Αλβανοί είναι σωστό, εμείς κάναμε σοβαρά λάθη, αλλά αν δηλώσουμε ότι σφάλαμε, δεν θα δημιουργήσει αυτό μια κατάσταση υπέρ των ιμπεριαλιστών;” Φυσικά, εάν καταφέρουμε να φτάσουμε σε μια συνεννόηση αητού του είδους, κάθε τι μεταξύ μας είναι εντάξει, και θα μιλήσουμε για το μέλλον, επειδή γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ο εχθρός δεν πρέπει να επωφελείται [των καταστάσεων (σμ). Ναι, αυτό ευχόμαστε. Εάν θα συμβεί αυτό ή όχι, θα το δείξει ο καιρός. Θα περιμένουμε και θα δούμε αν οι Σοβιετικοί σύντροφοι πουν τι είναι πραγματικά ο Τίτο. Αυτό και άλλα ζητήματα θα πρέπει να διευθετηθούν, αλλιώς δεν θα κάνουμε καμιά πρόοδο. Η συνέχιση αυτού του δρόμου είναι καταστροφική.

Από πληροφορία που έχουμε, γνωρίζουμε επίσης αυτό: τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΣΕ που έκαναν τις διακοπές τους στην χώρα μας, εκφράστηκαν ενάντια στον Τίτο, ενάντια στην στάση που κρατήθηκε υπέρ του Τίτο, που λένε δεν ήταν σωστή. Οπότε, σύντροφοι, ας σταθούμε όπως κάναμε, ακλόνητοι. Έτσι θα σταθούμε μέχρι τέλους, χωρίς να κάνουμε λάθη. Μόνο πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, πρέπει να είμαστε ψύχραιμοι όπως πάντα, και όταν λέμε κάτι πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι είναι έτσι και όχι αλλιώς. Αυτά είναι ζητήματα πολύ μεγάλης σπουδαιότητας. Ο καθένας γνωρίζει πόσο αγαπούμε την Σοβιετική Ένωση, και ακόμα και αν υπάρχουν, ένα, δυο ή τρία πρόσωπα που είναι επιρρεπή σε λάθη, ωστόσο δεν είναι εύκολο ολόκληρο το ΚΚΣΕ να κάνει λάθος. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η κλίκα του Τίτο θέλει να μας απομονώσει από την Σοβιετική Ένωση, να μας θέσει σε ανοιχτή σύγκρουση ενάντια στο ΚΚΣΕ. Οπότε, πρέπει να εξηγήσουμε τις διαφορές μας στους Σοβιετικούς συντρόφους προσεκτικά και αμερόληπτα. Ο Μαρξισμός – Λενινισμός επιτρέπει την συμφωνία των απόψεων, αλλά ποτέ με τον τρόπο που σκέφτεται και δρα ο Τολιάτι^vii.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι συμφωνούμε όλοι για τα ζητήματα που συζητήσαμε όπως επίσης και την μετάβαση αντιπροσωπείας στην Μόσχα μετά από αναμονή μερικών ακόμα ημερών. Αλλά υπάρχει επίσης το ζήτημα του ποιος θα πάει στην Μόσχα, παίρνοντας υπόψη ότι δεν γίνεται να πάνε όλοι οι σύντροφοι.

Τώρα, νομίζετε ότι είναι σωστό να πληροφορήσουμε την Κεντρική Επιτροπή για αυτά τα ζητήματα, ή πρέπει να περιμένουμε λίγο περισσότερο; Εγώ λέω ότι προς το παρόν πρέπει να κρατήσουμε αυτά τα ζητήματα μέσα στο Πολιτικό Γραφείο, για τους λόγους που ήδη τόνισα. Σε γενικές γραμμές, οι σύντροφοι της Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής συμφωνούν σε αυτά τα ζητήματα.

Έργα, τόμ. 14

i Εδώ αναφέρεται στο γράμμα του Τίτο στον Χρουτσόφ στις 8 Νοέμβριου 1956, όπως επίσης στην απάντηση του Χρουτσόφ στον Τίτο στις 9 Νοεμβρίου 1956, συνέχεια των προηγούμενων επιστολών τους, αρχίζοντας από τις 4 Νοεμβρίου 1956, που ασχολούνταν με ζήτημα της Ουγγαρίας, την προστασία του προδότη Ίμρε Νάγκι και Σία, κλπ.

ii Μετά την αποτυχία της αντεπανάστασης στην Ουγγαρία, ο προδότης Ίμρε Νάγκι πάρθηκε υπό την προστασία των Γιουγκοσλάβων ρεβιζιονιστών. Κατέφυγε για αυτό το σκοπό στην Γιουγκοσλάβικη Πρεσβεία στην Βουδαπέστη. Μέσω της παρέμβασης της Χρουτσοφικής Σοβιετικής ηγεσίας στάλθηκε αργότερα στην Ρουμανία.

iiiΣτην επίσημη συνάντηση για την 15η επέτειο ίδρυσης του ΚΕΑ, στις 8 Νοεμβρίου 1956.

ivΤο Μάϊο του 1955, η ΚΕ του ΚΕΑ έστειλε επιστολή στην ΚΕ του ΚΚΣΕ στην οποία έκφρασε την αντίθεσή της στην μετάβαση του Χρουτσόφ στην Γιουγκοσλαβία και στην αποκατάσταση της Γιουγκοσλάβικης ηγεσίας και ζήτησε όπως αυτά τα ζητήματα εξεταστούν σε σύνοδο των κομμάτων που είναι μέλη του Πληροφοριακού Γραφείου, στην οποία πρέπει να προσκληθεί το ΚΕΑ να εκθέσει τις απόψεις του.

v Το άρθρο “Το Κόμμα Εργασίας Αλβανίας συμπληρώνει τα 15 χρόνια του”, γραμμένο από τον σύντροφο Ενβέρ Χότζια και δημοσιευμένο στην εφημερίδα “Πράβντα” στις 8 Νοεμβρίου 1956.

viΑναφέρεται στην έκθεση που θα υποβάλλονταν από τον Πρόεδρο του Υπουργικού Συμβουλίου, σύντροφο Μεχμέτ Σιέχου, στην σύνοδο της Λαϊκής Βουλής της ΛΔΑ στις 14 Νοεμβρίου 1956, ως αναφορά της επίσκεψη κυβερνητικής αντιπροσωπείας της ΛΔ Αλβανίας στην ΛΔ της Μογγολίας και στην ΛΔ της Κορέας. Αυτή η ομιλία αναφέρεται επίσης στην υποδοχή που έγινε στην ΛΔ της Κίνας στην αντιπροσωπεία του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας, με επικεφαλής τον σύντροφό Ενβέρ Χότζια, που παρακολούθησε το 8ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας.

viiΓίνεται αναφορά στις αντιμαρξιστικές απόψεις που έκφρασε ο Τολιάτι. Έκφρασε την άποψη οτι “το σοσιαλιστικό σύστημα εκφυλίστηκε”· έκφρασε λανθασμένες απόψεις για τον διεθνή ρόλο της Σοβιετικής Ένωσης και για την παγκόσμια σπουδαιότητα της Σοβιετικής πείρας, ενάντια στην δήθεν προσωπολατρία του Στάλιν, που θεωρήθηκε συνέπεια του ίδιου του σοσιαλιστικού συστήματος. Είχε λανθασμένες απόψεις για τον ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης και δεν αποκήρυξε τις αντιμαρξιστικές απόψεις της Γιουγκοσλάβικης ηγεσίας.